Ο Λυκούργος Λογοθέτης (1772-1850), ηγέτης της Σάμου κατά την Επανάσταση του 1821, είναι, όπως γράφει ο Ακαδημαϊκός Μιχαήλ Σακελλαρίου (1912-2014), «μια όχι μόνο από τις πιο σημαντικές φυσιογνωμίες του Αγώνα, αλλά και μοναδική από ορισμένες απόψεις». Και εξηγεί: «Μόνος αυτός είναι ένας τόσο πολύπλευρος ηγέτης. Γνήσιος πολιτικός, συνέταξε οργανικό νόμο και στρατιωτικό κανονισμό και κυβέρνησε σύμφωνα με αυτούς. Διαμόρφωσε και εφάρμοσε δημοκρατικούς θεσμούς. Εισήγαγε τη λαϊκή κυριαρχία….».
(Μιχαήλ Β. Σακελλαρίου «Γεώργιος Λυκούργος Λογοθέτης της Σάμου: Ένας Συνταγματικός Δημοκράτης Ηγέτης κατά την Επανάσταση του ΄21», Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο, 2014, σελ. ΧΙ).
Το πραγματικό όνομα του ήταν Γεώργιος Παπλωματάς. Γεννήθηκε στο Καρλόβασι της Σάμου. Οι γονείς του δεν ήσαν πλούσιοι, ούτε γραμματισμένοι, όμως είδαν την ευφυΐα του παιδιού τους και το βοήθησαν να μάθει γράμματα στην Πορφυριάδα Σχολή Καρλοβάσου και στην Κωνσταντινούπολη. Ο Λογοθέτης μορφώθηκε μέσα στην Παράδοση της «καθ’ ημάς Ανατολής». Γνώρισε τη δυτική σκέψη και, ως Έλληνας, προσέγγισε και αφομοίωσε ό,τι του φάνηκε χρήσιμο. Πρώτα έγινε γραμματικός στο Πατριαρχείο και από το 1795 στους ηγεμόνες της Βλαχίας Αλέξανδρο Υψηλάντη και Αλέξανδρο Σούτζο. Ο δεύτερος τον προήγαγε στο αξίωμα του δεύτερου Λογοθέτη, και του έδωσε μεγάλο μισθό. Έκτοτε ο Γεώργιος Παπλωματάς έλαβε το επώνυμο Λογοθέτης.
Το 1806, με εμπειρίες και πλούτο που αποκόμισε από τις υπηρεσίες του στους Έλληνες ηγεμόνες ο Λογοθέτης επέστρεψε στη Σάμο, όπου βρέθηκε στο μέσον της έχθρας των Σαμιώτικων φατριών «Καρμανιόλων» και «Καλικαντζάρων». Κατηγορήθηκε από τους «Καλικάντζαρους» ότι υποκινεί τους Σαμιώτες σε ανταρσία κατά της οθωμανικής εξουσίας και πάρα τρίχα σώθηκε η ζωή του. Ο ίδιος διηγόταν αργότερα, ότι ενώ ήταν φυλακισμένος, την παραμονή της εορτής των Εισοδίων της Θεοτόκου είδε την Παναγία που τον βεβαίωσε ότι σύντομα θα απελευθερωθεί. Από τότε και σε όλη του τη ζωή γιόρταζε ευλαβικά την ημέρα των Εισοδίων. (Επαμεινώνδα Ι. Σταματιάδου «Σαμιακά», Τόμος Β΄, Εκδ. Ζαφείρης – Σοφούλης, Αθήνα, 1965, σελ. 106-107). Οι Οθωμανοί τον εξόρισαν στο Άγιον Όρος. Εκεί έως το 1810 χρησιμοποιήθηκε ως γραμματέας της Ιεράς Κοινότητας. Τότε επέστρεψε στη Σάμο, αλλά πάλι κυνηγήθηκε και το 1812 κατέφυγε στη Μύκονο. Το 1814 γύρισε στη Σάμο, όπου πάλι τον πιάσανε και τον φυλάκισαν. Με καταβολή υψηλού ποσού από τον πεθερό του απελευθερώθηκε και διέφυγε στη Σμύρνη. Εκεί το 1819 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία από τον Αριστείδη Παπά και του δόθηκε το συνθηματικό όνομα «Λυκούργος». Έκτοτε άλλαξε και το βαφτιστικό του όνομα και κράτησε το όνομα του Σπαρτιάτη Νομοθέτη. Έτσι προέκυψε το Λυκούργος Λογοθέτης…
Όταν ξέσπασε η Επανάσταση στον Μοριά ο Λυκούργος πληροφορήθηκε ότι οι σφαγές στην Κωνσταντινούπολη θα επεκταθούν στη Σμύρνη και επέστρεψε στη Σάμο, όπου ανέλαβε την ηγεσία των Σαμιωτών. Στις 8 Μαΐου 1821 ο Λυκούργος, ύστερα από αρχιερατική τελετή, ύψωσε στο Καρλόβασι τη Σημαία της Εθνεγερσίας με το Σταυρό, παρουσία του κλήρου και του λαού του νησιού. Με την έναρξη της Επανάστασης οι Σαμιώτες απέλασαν τον Βοεβόδα και φόνευσαν πολλούς Τούρκους. Οι δυνάστες σε αντίποινα φόνευσαν Σαμιώτες, που κατοικούσαν στα Βουρλά και σε άλλα κοντινά προς τη Σάμο μέρη της Μικρασιατικής ακτής.
Η Πύλη προς καθυπόταξη της Επανάστασης στη Σάμο έστειλε πλοία υπό τον Καρά Αλή με 4000 στρατιώτες. Μπαρούτη δεν είχαν οι Σαμιώτες. Ο δάσκαλος Ιγνάτιος με όσες γνώσεις είχε Χημείας έφτιαξε 500 οκάδες μπαρούτης. Ο Λυκούργος οχύρωσε, κατά το δυνατό, το νησί και για να φανεί πολύς ο στρατός των Ελλήνων μηχανεύτηκε το στρατήγημα να ντύσει αντρικά γυναίκες. Αυτές κουβαλούσαν ξύλα που έμοιαζαν για όπλα και για να φαίνονται πολλές από κρυφό μονοπάτι ξαναγύριζαν… Το ευφυές τέχνασμα του Λυκούργου, η από θαλάσσης βοήθεια των Υδραίων και Σπετσιωτών και η γενναιότητα των Σαμιωτών κατανίκησαν τις χιλιάδες των Τούρκων εισβολέων.
Όταν ο Δημ. Υψηλάντης πληροφορήθηκε τις νίκες των Σαμιωτών απέστειλε επιστολή στον Λυκούργο Λογοθέτη, στην οποία, μεταξύ άλλων έγραψε: « Φιλογενέστατε κύριε Λογοθέτα Λυκούργε, αρχηγέ των στρατευμάτων της Σάμου, με άκραν μου ευχαρίστησιν ανέγνων την περιγραφήν των γενναίων κατά των τυράννων ανδραγαθημάτων σας. Οι Σάμιοι υπό την στρατηγίαν σου ανεκάλεσαν τον λαμπρόν εκείνον αιώνα της Ελληνικής ανδρείας και ελευθερίας». Στον ίδιο φάκελο «δυνάμει της παρά της Αρχής πληρεξουσιότητάς του» ο Υψηλάντης τον διόρισε «αρχηγόν πληρεξούσιον των στρατιωτικών δυνάμεων της Σάμου» και του χόρηγησε το σχετικό δίπλωμα, το οποίο έγραφε μεταξύ άλλων:
«Ο φιλογενέστατος κύριος Λογοθέτης, αρχιστράτηγος των εν Σάμω Ελληνικών στρατευμάτων, επειδή εκ των έργων ανεφάνη ανήρ συνετός, στρατηγικός και πιστός εις την πατρίδα και το έθνος, διορίζεται παρ’ ημών πληρεξούσιος αρχιστράτηγος της Σάμου δια να παύη τας διχονοίας, δια να συστέλλη τους Τουρκολάτρας και να ανατρέπη τους ασεβείς και προδοτικούς σκοπούς των, να υπερασπίζεται τους φιλοπάτριδας και δια να ανταμείβη τους αξίους στρατιώτας και αξιωματικούς…. Εν τω στρατοπέδω της Τροπολιτζάς τη 31η Αυγούστου 1821, Δημήτριος Υψηλάντης». ( Βλ. «Σαμιακά», Β΄ Τόμο, σελ. 161-162).
Επί των ημερών του Λογοθέτη συνέβη η τραγωδία της σφαγής της Χίου, το 1822. Ο ίδιος, σε επιστολή του την οποία υπέβαλαν στη Β΄ Εθνοσυνέλευση του Άστρους, οι πληρεξούσιοι της Σάμου Χριστόδουλος Καψάλης και Αναγνώστης Αμήρισσας, περιγράφει το πώς πολέμησαν οι Σαμιώτες στη Χίο και εκφράζει τη λύπη του διότι «πολλήν αδιαφορίαν ευρήκαμεν μεταξύ των Χίων και μάλιστα το χειρότερον της αδιαφορίας, και φιλοτουρκίαν». Στη συνέχεια καταγγέλλει ότι ο Χιώτης πρώην αξιωματικός του Ναπολέοντα Χ. Αντώνιος Βουρνιάς, «με τους ιδικούς του περιέρχεται και λαφυραγωγεί, λεηλατεί και γυμνόνει…χωρίς να στοχασθή ή χριστιανικόν είναι το αρπαζόμενον, ή τουρκικόν».
Η άποψη Χιωτών είναι διαφορετική. Ο μάρτυρας των γενομένων Χριστόφορος Πλ. Καστάνης στο αγγλιστί, το 1851, εκτυπωθέν βιβλίο του για τη Σφαγή της Χίου κακίζει τη διεκδίκηση των πρωτείων μεταξύ των Λογοθέτη και Μπουρνιά, που είχεν ως αποτέλεσμα «την εγκατάλειψιν της εκστρατείας προς ικανοποίησιν του μίσους εναντίον των ουδετέρων, τους οποίους κατέστρεψαν οι Τούρκοι». (Μαρίας Γιατράκου «Ειδήσεις περί της Επαναστάσεως της Χίου (1822)», Ανάτυπο, 22ου τόμου «Δελτίου της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος», Αθήναι, 1979, σελ. 176). Η αντικειμενική αλήθεια είναι ότι ο Λογοθέτης δεν ήθελε να αναμιχθεί στις επαναστατικές ενέργειες της Χίου, ο Μπουρνιάς τον έπεισε να λάβει μέρος σε αυτές, χωρίς όμως να υλοποιήσει τα όσα του υποσχέθηκε, περί της συμμετοχής των Χιωτών. Επί πλέον δεν θέλησε να συνεργασθεί μαζί του, θεωρώντας ότι εκείνος, ως Χιώτης, θάπρεπε να δίνει τις διαταγές…-
Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου
