Το ιδεολογικό εποικοδόμημα της εποχής μας επιχειρεί να επιβάλλει την αλήθειά του. Το επιχειρεί με μια καταιγίδα προπαγάνδας και με μεθόδους ιδεολογικής, κοινωνικής και ηθικής εξοντώσεως όσων δεν έχουν την ίδια άποψη με εκείνο. Παρά το ότι είναι μειοψηφία στο κοινωνικό σύνολο θεωρεί ότι αυτό κατέχει την αλήθεια και επομένως έχει την αποστολή να κάνει να «ωριμάσει» ο «αμαθής» και ευμετάβλητος λαός.
Ο Ντοστογιέφσκι έχει περιγράψει την κατά την σύγχρονη ιντελιγκέντσια αλήθεια που επιδιώκεται να επιβληθεί. Το ημερολόγιό του και τα αθάνατα έργα του «Οι Δαιμονισμένοι» και «Αδελφοί Καραμάζοφ» είναι ως σημερινό ρεπορτάζ. Στους «Δαιμονισμένους» ο άθεος Σταυρόγκιν υποστηρίζει ότι επιδιώκει να αποκτήσει το απόλυτο στην ελευθερία του και επιβάλλει στον εαυτό του να χάσει την αίσθηση του καλού και του κακού και, επομένως, την ελευθερία της μεταξύ τους επιλογής. Ελευθερία για τον Σταυρόγκιν δεν είναι η επιλογή μεταξύ κακού και καλού, είναι η κατάργηση της διαφοράς τους. Ο Σταυρόγκιν αυτοκτονεί στο τέλος του βιβλίου…
Στο αριστούργημά του «Αδελφοί Καραμάζοφ» ο Ντοστογιέφσκι παραθέτει τον λόγο του μεγάλου ιεροεξεταστή προς τον αιχμάλωτό του και καταδικασμένο, πάλι, σε θάνατο Ιησού Χριστό. Τον μισεί θανασίμως, όπως οι Φαρισαίοι, γιατί προσέφερε στον άνθρωπο την ελευθερία της συνείδησής, κάτι που, για τον ιεροεξεταστή, δεν υπάρχει τίποτε πιο βασανιστικό. Γι’ αυτό και επιχειρεί να διορθώσει την ελευθερία του Χριστού με μιαν άλλη, δική του ελευθερία. Να πώς περιγράφει τον τρόπο που θα το επιτύχει:
«Η ελευθερία, η ελεύθερη σκέψη και η επιστήμη θα κάνουν τους ανθρώπους να χάσουν τον δρόμο τους σε τέτοιες λόχμες, θα τους βάλλουν μπροστά σε τέτοια θαύματα και αξεδιάλυτα μυστήρια, που μερικοί από αυτούς, οι πιο ατίθασοι και οι πιο άγριοι, θα αυτοκαταστραφούν, οι άλλοι, οι ανυπότακτοι μα αδύναμοι, θα καταστρέφουν ο ένας τον άλλο και οι υπόλοιποι, οι αδύναμοι και δυστυχισμένοι θα συρθούν στα πόδια μας και θα μας φωνάξουν εκλιπαρώντας: “Ναι, είχατε δίκαιο, εσείς μονάχα κατείχατε το μυστικό Του και εμείς γυρίζουμε σε εσάς. Σώστε μας από τον εαυτό μας”».
Και ο Μέγας Ιεροεξεταστής περιγράφει πώς θα είναι η κοινωνία όταν λείψει ο Χριστός: «Οι κάτοικοι θα γίνουν, τρομαγμένοι, δειλοί,…θα τρέμουν την οργή μας, …θα μας θαυμάζουν,…θα ευθυμούν και θα γελούν στο πρώτο μας νεύμα…Θα τους επιτρέψουμε και την αμαρτία, αυτοί είναι αδύναμοι και ανίσχυροι και θα μας αγαπούν σαν παιδιά, επειδή θα τους επιτρέψουμε να αμαρτάνουν…». Ο Ντοστογιέφσκι σημειώνει πως όλοι όσοι προσπαθούν να καταργήσουν τον Χριστό από την κοινωνία επιδιώκουν να της δώσουν ψωμί, με αντάλλαγμα την ελευθερία της…
Πάντοτε στην ιστορία, γράφει ο Ντοστογιέφσκι, υπάρχουν οι μεγάλοι καταχτητές, τύπου Τιμούρ και οι Τσεγκίζ Χαν, που επιδιώκουν να επιτύχουν την υπό την κυριαρχία τους παγκόσμια συνένωση. Ο μεγάλος Ρώσος συγγραφέας δεν έζησε στον εικοστό αιώνα για να δει τις αντιλήψεις των ηγετών της με ολοκληρωτικό κομμουνιστικό καθεστώς Σοβιετικής Ένωσης – του Ρώσου Λένιν, του Γεωργιανού Στάλιν, του Ουκρανού Μπρέζνιεφ και των άλλων – περί παγκόσμιας επικράτησης, ούτε το ολοκληρωτικό καθεστώς της Ναζιστικής Γερμανίας με την ίδια αντίληψη…
Στον 21ο αιώνα η Δύση πρέπει να προσέξει ώστε να μην διολισθήσει σε αυταρχικές αντιλήψεις, όπως πρόβλεψε ο Ντοστογιέφσκι. Έγραψε στο Ημερολόγιό του (“Journal d’ un ecrivain” Gallimard, 11e edition, p. 282): « Στους άλλους λαούς (της Ευρώπης) οι ποταποί και χωρίς ήθος άνθρωποι διαπράττουν τις κακοήθειές τους και όχι μόνο είναι υπερήφανοι γι’ αυτές, αλλά τις ανάγουν σε νόμους βεβαιώνουν ότι αυτές αποτελούν τον κανόνα και το φως της προόδου και του πολιτισμού και οι δυστυχείς καταλήγουν να πιστεύουν σοβαρά, τυφλά και με κάθε εντιμότητα σε αυτές τις κακοήθειες». Όμως η ιστορία αποδεικνύει, πως η ζωή και η ελευθερία στον άνθρωπο, που προσφέρει ο Χριστός επικρατεί κάθε ολοκληρωτισμού, που παρουσιάζεται ως ελευθερία. Και αν κάποιοι στη Δύση θελήσουν να επιβάλουν κακοήθειες και αν ο δυτικός χριστιανισμός τις ευλογήσει, και αν και στους Ορθόδοξους λαούς επικρατήσουν οι απόψεις της Δύσης και αν ο ανώτερος κλήρος συμβιβασθεί για να έχει την ησυχία του είναι βέβαιο ότι ο Ελληνισμός δεν θα χαθεί.
Γράφει* προφητικά για το θέμα ο μεγαλοφυής ιστοριοδίφης Σπυρίδων Ζαμπέλιος: « Ότε η πρωτεύουσα (σημ. εννοεί την Κωνσταντινούπολη) συγκατένευσε, ότε το πατριαρχείον συνετάχθη με την μεταρρύθμισιν, ότε το θυσιαστήριον, από παντός ήδη προσκυνητέου συμβόλου εκγεγυμνωμένον, διέτρεχεν αστραπηδόν τον απόκρημνον της καινοτομίας κατήφορον, ποίος εξεσφενδόνισε κατά του Σιλεντίου** το Ανάθεμα; Το Μοναστήριον, ο άοπλος καλόγηρος, πιστός, αν και τελευταίος στρατιώτης του παρελθόντος».
Καλά Χριστούγεννα.
Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου
* Σπ. Ζαμπελίου «Ιταλοελληνικά, ήτοι κριτική πραγματεία περί των εν τοις αρχείοις Νεαπόλεως ανεκδότων ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΠΕΡΓΑΜΗΝΩΝ» εν Αθήναις, εκ του Τυπογραφείου Α.Δ. Βιλλαρά, 1864, σελ. 190.
** Το Σιλέντιο (σύσκεψη) συνεκλήθη από τον εικονομάχο αυτοκράτορα Λέοντα τον Γ΄ στις 7 Ιανουαρίου του 730. Συμμετέσχον ανώτατοι εκκλησιαστικοί και πολιτικοί αξιωματούχοι του Βυζαντινού κράτους, που επιδοκίμασαν την εικονομαχική πολιτική του Λέοντα και αποφάσισαν την έκδοση εικονοκλαστικού διατάγματος. Ο Πατριάρχης Γερμανός αντιτάχθηκε στην απόφαση και παραιτήθηκε του θρόνου. Στη θέση του ανήλθε ο σύγκελλος Αναστάσιος, ο οποίος, κατά τον Θεοφάνη, για να γίνει Πατριάρχης συντάχθηκε με τον Λέοντα και κατέστη πειθήνιο όργανο του αυτοκράτορα. Ο μοναχός στον οποίο αναφέρεται ο Ζαμπέλιος πιθανόν να είναι ο ιερομόναχος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, ο οποίος με επιτυχία δια των συγγραμμάτων του, στήριξε την Ορθοδοξία και την προς τις εικόνες τιμή. Ο Ζαμπέλιος σημειώνει ότι οι υπέρμαχοι της εικονομαχίας, κληρικοί και λαϊκοί, χρησιμοποίησαν πολλούς τρόπους πειθούς και βίας, αλλά ο λαός έμεινε πιστός στις παραδόσεις του.
