Ἡ Θράκη τῆς ἐγκατάλειψης τοῦ 1922 καὶ τοῦ σήμερα
Γράφει ὁ Θεοφάνης Μαλκίδης
Από την ομιλία στην εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου για την ανατολική Θράκη του Θ. Ορδουμποζάνη
Οἱ τραγικὲς ἐξελίξεις στὸ Μικρασιατικὸ μέτωπο, ἡ ἀλλαγὴ τῶν προσανατολισμῶν καὶ τῆς πολιτικῆς ἔναντι τῶν Κεμαλικῶν ἀπὸ τὶς Μεγάλες Δυνάμεις, εἶχαν σὰν ἀποτέλεσμα νὰ ὑπογραφεῖ ἡ συνθήκη ἀνακωχῆς τῶν Μουδανιῶν, μὲ τὴν ὁποία ὁ ἑλληνικὸς στρατὸς διατάχθηκε νὰ ἐκκενώσει ὄχι μόνο τὴν Ἰωνία, ὅπου ἐκεῖ πλέον γραφόταν ὁ ἐπίλογος μίας παρουσίας αἰώνων, ἀλλὰ μέσα σὲ 15 μέρες καὶ τὴν Ἀνατολικὴ Θράκη, ἐκεῖ ὅπου ὑπῆρχαν μεγάλες στρατιωτικὲς δυνάμεις του καὶ εὔρωστο ἑλληνικὸ στοιχεῖο.
Ὁ Ἐλευθέριος Βενιζέλος ἀνέφερε σὲ σχετικό του τηλεγράφημα τὰ ἑξῆς: «Ἀνακοινώσατε, παρακαλῶ τηλεγράφημα εἰς πληρεξουσίους Θράκης. Ἀνατολικὴ Θράκη ἀπωλέσθη ἀτυχῶς δι’ Ἑλλάδα καὶ ἐπανέρχεται εἰς ἄμεσον κυριαρχίαν Τουρκίας…. Ἐπὶ πλέον ὑποχρεούμεθα νὰ ἐκκενώσωμεν ἀπὸ τοῦδε Θράκην. Ὁλόκληρος προσπάθειά μου στρέφεται πὼς χάνοντες Θράκην νὰ σώσωμεν ἐν μέτρω δυνατῶ Θράκας…. Ὅσον τραγικὸν καὶ ἂν εἶνε, ἀνάγκη Θράκες νὰ ἐγκαταλείψωσιν τὴν γῆν, ἢν τόσων αἰώνων κατοικούσιν αὐτοὶ καὶ πρόγονοί των, δὲν ὑπάρχει ἄλλο μέσον σωτηρίας δι’ αὐτούς ….».
Στὶς 30 Σεπτεμβρίου τοῦ 1922 ὁ ἀναπληρωτὴς τοῦ γενικοῦ διοικητῆ Θράκης Κ. Γεραγᾶς ἀνέλαβε καὶ ἐπίσημα νὰ συντονίσει τὸ ἔργο τοῦ ξεριζωμοῦ τοῦ Ἑλληνισμοῦ τῆς Ἀνατολικῆς Θράκης, ποὺ ἀφοροῦσε πάνω ἀπὸ 200.000 Ἕλληνες, ἐνῶ τὸ στρατηγεῖο τῆς στρατιᾶς Θράκης ἔφυγε ἀπὸ τὴ...
Μέχρι τὰ μέσα Ὀκτωβρίου τοῦ 1922 εἶχαν ἐκκενωθεῖ ἱστορικὰ κέντρα, ἡ Σηλυβρία, ἡ Ἡράκλεια, ἡ Ραιδεστός, τὰ Γανόχωρα, οἱ Σαράντα Ἐκκλησιές, ἡ Ἀδριανούπολη. Ἕνα μήνα ἀργότερα, τὸ Νοέμβριο τοῦ 1922, ἔφευγαν καὶ οἱ 25.000 Ἕλληνες τῆς Καλλίπολης, ἐνῶ τὸ ἑλληνικὸ στοιχεῖο τῆς Τσατάλτζας καὶ ἕνα μεγάλο ποσοστὸ τοῦ νομοῦ τῆς Κωνσταντινούπολης ἀναχώρησε τὸ 1924, σύμφωνα μὲ τὰ προβλεπόμενα ἀπὸ τὴν ἑλληνοτουρκικὴ συνθήκη ἀνταλλαγῆς τῶν πληθυσμῶν.
Ὁ Ἔρνεστ Χέμινγουεϊ ἀνταποκριτὴς τότε στὴν περιοχὴ γράφει τὰ ἑξῆς: «Σὲ μία συνεχῆ, ἐξαντλητικὴ πορεία, οἱ Χριστιανοὶ τῆς Ἀνατολικῆς Θράκης ἔχουν κατακλύσει τοὺς δρόμους ποὺ ὁδηγοῦν στὴ Μακεδονία... Μόνο ἀπὸ τὴν Ἀνατολικὴ Θράκη πρέπει νὰ ἀπομακρυνθοῦν 250.000 χριστιανοὶ πρόσφυγες…. Ἡ μεγαλύτερη ὁμάδα διαβαίνει τοῦ ποταμὸ Ἔβρο (Μαρίτσα) ἀπὸ τὴν Ἀδριανούπολη καὶ εἶναι μήκους 20 μιλίων. Εἴκοσι μίλια ἀραμπάδες, ποὺ τοὺς σέρνουν ἀγελάδες καὶ βόδια μὲ λασπωμένα πόδια, ἐνῶ δίπλα τους βαδίζουν ἐξαντλημένοι ἄνδρες, γυναῖκες καὶ παιδιά…. Ἐγκατέλειψαν ὅλοι τὰ σπίτια τους, τὰ χωριὰ καὶ τὰ χωράφια τους καὶ προστέθηκαν στὸ ποτάμι τῶν προσφύγων μόλις ἔμαθαν ὅτι ἔρχονται οἱ Τοῦρκοι …. Πρόκειται γιὰ πορεία πρὸς τὸ ἄγνωστο σιωπηλῶν ἀνθρώπων….».
Ἡ ἀπώλεια τῆς ἀνατολικῆς Θράκης, ἐπισφραγίστηκε μὲ τὴ συνθήκη τῆς Λωζάννης, ὅπου στὶς 30 Ἰανουαρίου 1923 ὑπεγράφη ἡ Ἑλληνοτουρκικὴ σύμβαση καὶ τὸ πρωτόκολλο «περὶ ἀνταλλαγῆς τῶν ἑλληνικῶν καὶ τουρκικῶν πληθυσμῶν».
Ἐκεῖ ἡ κεμαλικὴ Τουρκία ζήτησε τμῆμα τῆς δεξιᾶς πλευρᾶς τοῦ Ἔβρου καὶ δημοψήφισμα γιὰ τὴ (Δυτικὴ) Θράκη, λαμβάνοντας τελικὰ τὸ Καραγάτς, ἡ ὁποία εἶχε ξαναπάρει τὸ ἑλληνικό της ὄνομα Ὀρεστιάδα, ἀπὸ τὸν Ὀρέστη ποὺ λούστηκε ἐκεῖ γιὰ νὰ ἐξαγνιστεῖ ἀπὸ τὸ ἔγκλημα ποὺ εἶχε διαπράξει, μὴ γνωρίζοντας ὅτι ἐκεῖ θὰ σημειωθεῖ ἕνα ἄλλο ἔγκλημα!
Ὁ Βενιζέλος στὶς θέσεις τῆς κεμαλικῆς ἡγεσίας γιὰ τὸ Καραγὰτς θὰ ἀπαντήσει ὅτι ἡ ἑλληνικὴ κυβέρνηση δέχεται τὶς τουρκικὲς προτάσεις καὶ ἔτσι ἡ περιοχή, τὸ Καραγὰτς καὶ τὰ χωριὰ Μπόσνα καὶ Δεμιρδέσι, παραδόθηκαν στὴν Τουρκία, γράφοντας τὸν ἐπίλογο τῆς ἀπώλειας τῆς ἀνατολικῆς Θράκης. Θὰ ἦταν βεβαίως σημαντικὸ καὶ χωρὶς καμία δόση ὑπερβολῆς -ποιὸς μπορεῖ ἄλλωστε νὰ τὸ ἀμφισβητήσει- νὰ ἀναφέρουμε ὅτι τὸ ἐπαπομείναν μέρος τῆς Θράκης, παραμένει σήμερα στὸ ἴδιο πεδίο ἐγκατάλειψης. Ὅπως συνέβη τὸ 1922. Τότε τὸ ἐνίωσαν οἱ πρόγονοί μου, ἐγκαταλείποντας τὴν Ἀδριανούπολη καί τὴν Ὀρεστιάδα, τώρα τὸ νιώθουμε καὶ ἐμεῖς, ἐλπίζοντας καὶ εὐχόμενοι βεβαίως νὰ μὴν ἔχουμε τὴν ἴδια τύχη μὲ αὐτούς.....
