Τα πρακτικά από τη δεύτερη συνάντηση Μακαρίου – Κίσινγκερ στις 29 Ιουλίου 1974 και η ιστορία του Αεροδρομίου Λευκωσίας
Της Φανούλας Αργυρού*
Παράνομη η Εθνική Φρουρά
Μετά την πρώτη συνάντησή του με τον Αρχ. Μακάριο στις 22 Ιουλίου 1974, ο Αμερικανός ΥΠΕΞ Δρ Χένρι Κίσινγκερ συναντήθηκε την ίδια μέρα με τον Βρετανό Πρέσβη στην Ουάσιγκτον, Σερ Peter Ramsbotham. Ο Πρέσβης τού είπε ότι είχε δει τον Μακάριο το πρωί και τις σημειώσεις που ο τελευταίος έδωσε στον Κίσινγκερ και ότι κάλυπταν και προτάσεις για να κήρυσσε την Εθνική Φρουρά παράνομη. Τις βρήκε λογικές.
Αμφότεροι τού υπέδειξαν, σύμφωνα με τα πρακτικά της συνάντησης, ότι δεν έπρεπε να βασίζεται μόνο στη σοβιετική υποστήριξη…
Το Αεροδρόμιο Λευκωσίας στα τουρκικά σχέδια
Ο Βρετανός πρέσβης ανέφερε την ανησυχία του για την ανικανότητα των Τούρκων να κατορθώσουν την προέλασή τους και ότι «απέτυχαν ακόμα να πάρουν το Αεροδρόμιο Λευκωσίας», αφήνοντας να νοηθεί ότι η κατάληψή του ήταν στα αρχικά σχέδια των Τούρκων. Όμως το Λονδίνο ήταν σφόδρα εναντίον.
(Σημ. Φ.Α.: Γι’ αυτό οι Βρετανοί και οι Αμερικανοί ασφυκτικά επέβαλαν στη Χούντα στο Πολεμικό Συμβούλιο 20/7/74 να μη στείλει βοήθεια προς την Κύπρο και να άφηναν για 48 ώρες τους Τούρκους να εξασφάλιζαν τον στόχο της εισβολής των. Έτσι και «Η εισβολή ξεκίνησε αλλά οι χουντικοί έβλεπαν άσκηση» – άρθρο Κ. Βενιζέλου, «Φιλελεύθερος», 23.7.2023).
Αμφότεροι συζήτησαν τα υπέρ και τα κατά επιστροφής Μακαρίου, ο πρέσβης είπε ότι δεν τον υποστήριζε, ως μελλοντικό Πρόεδρο υποστήριζε τον Κληρίδη, ο δε Κίσινγκερ ότι έβλεπαν τα πράγματα με ψυχρή λογική (προτιμούσε τον Γλ. Κληρίδη) αλλά δεν θα είχε αντίρρηση αν ο Μακάριος το διευθετούσε ικανοποιητικά.
Ένα από τα αεροπλάνα Trident 2E των Κυπριακών Αερογραμμών, θύματα της τουρκικής βαρβαρότητας.
Οι ΗΠΑ τη γροθιά και το ΗΒ το μυαλό
Ο Κίσινγκερ ανέφερε στον Ραμσπόθαμ ότι ο Κάλλαχαν τού είπε πως οι ΗΠΑ πρόσφεραν τη γροθιά και το Ηνωμένο Βασίλειο ήθελε να προσφέρει το μυαλό (USA supplied the muscle and now the UK would like to supply the brains – «Σ», 23.7.23) άρα εννοούσε «δεν μας θέλετε στις διαπραγματεύσεις». Με τον πρέσβη να απαντά «δεν θα το έθετα ποτέ μου με αυτόν τον τρόπο»…
Δεύτερη συνάντηση Μακαρίου – Κίσινγκερ, 29 Ιουλίου 1974
Ο Μακάριος ξεκίνησε λέγοντας του Κίσινγκερ ότι οι Σοβιετικοί προσπαθούσαν να εκμεταλλευθούν την κατάσταση, το ενδιαφέρον τους δεν ήταν γνήσιο… Μόνο οι ΗΠΑ μπορούσαν να επηρεάσουν Τουρκία και Ελλάδα, αμφότερες μέλη του ΝΑΤΟ και που έπαιρναν στρατιωτική βοήθεια από τις ΗΠΑ. Το κυπριακό πρόβλημα ήταν πολύ μικρό για τις ΗΠΑ και δεν ήταν σωστό να έλεγαν σ’ αυτές να κάνουν αυτό ή το άλλο για πιέσεις.
Ο Δρ Χένρι Κίσινγκερ και ο Αρχ. Μακάριος.
Κίσινγκερ: Δεν κάνουμε τίποτα κάτω από πίεση… Θα έκανες και εσύ το ίδιο, δεν σε κατηγορώ…
Μακάριος: Δεν είμαι ικανοποιημένος με τη στάση των ΗΠΑ. Είναι προς το συμφέρον σας να σταματήσετε την τουρκική εισβολή… Η Τουρκία συνεχίζει την εισβολή δίχως σεβασμό στο Ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας… Τώρα προσπαθούν να επιβληθούν στην Κύπρο… οι απαιτήσεις των είναι παράλογες… Δεν πάνε πίσω στις γραμμές που καλεί το Ψήφισμα. Ζητούν ομοσπονδία. Ο Ετζεβίτ λέγει «τα στρατεύματά μας θα μείνουν». Είναι εκβιασμός… θέλουν ο Αντι-πρόεδρος να έχει βέτο.
(Σημ. Φ.Α.: Ο Μακάριος ξεχνούσε ότι το Ψήφισμα 353 δεν καλούσε την Τουρκία να σταματήσει την εισβολή αλλά με την αναφορά στην αποχώρηση των «ξένων στρατευμάτων» εννοούσε τα ΕΛΛΗΝΙΚΑ στρατεύματα, αφού ο ίδιος είχε κατηγορήσει 7 φορές την Ελλάδα ως να είχε κάνει εισβολή και το είχε υποσχεθεί στον Βρετανό Πρωθυπουργό!).
Κίσινγκερ: Νόμιζα ότι το συμφωνήσατε αυτό με τις Συμφωνίες του 1960.
Μακάριος: Ναι, αλλά θέλουν αλλαγές. Κι εμείς θέλουμε αλλαγές. Οι Συνομιλίες συνεχίζονται για χρόνια.
Κίσινγκερ: Τι ακριβώς μας θέλεις να κάνουμε;
Μακάριος: Πιο ουσιαστικό ρόλο. Είστε εις θέσιν να παίξετε αυτόν τον ρόλο… Διάβασα όταν πήγε ο Σίσκο στην Αθήνα και η Άγκυρα χρησιμοποίησε σκληρή γλώσσα. Τώρα είστε επιφυλακτικοί.
Κίσινγκερ: Δεν ξέρεις τι λέμε ιδιωτικά…
Μακάριος: Η κατάσταση είναι χειρότερη τώρα. Άνθρωποι ξεριζώθηκαν, μεγάλος αριθμός προσφύγων…
(Σημ. Φ.Α.: Δεν το σκέφθηκε άραγε όταν είπε στο Συμβούλιο Ασφαλείας ότι «ο κίνδυνος από την Ελλάδα ήταν μεγαλύτερος από εκείνο από την Tουρκία»);
Κίσινγκερ: Καθώς το ΗΒ διαπραγματεύεται με Ελλάδα και Τουρκία δεν είναι σωστό οι ΗΠΑ να αποπειραθούν να καπελώσουν τις διαπραγματεύσεις.
Βρετανικός χάρτης με βρετανικά πλοία να σχηματίζουν κλοιό πέριξ της Κύπρου κατά τις τουρκικές εισβολές (Βιβλίο Φ.Α. «Διζωνική vs Δημοκρατία», Λεμεσός, 2019).
Μακάριος: Όμως στο παρασκήνιο…
Κίσινγκερ: Εξαρτάται τι θέλεις… Όσον αφορά τις διαπραγματεύσεις στη Γενεύη δεν έχει σημασία πόσες χιλιάδες στρατεύματα υπάρχουν, 20 ή 23.000… σημασία έχει αν θα επιτευχθεί πολιτική συμφωνία να ελαττώσει τον αριθμό. Τώρα αυτό που θέλουμε είναι να διευθετηθεί αυτό με υλοποίηση της εκεχειρίας…
Μακάριος: Εκείνο που με ενοχλεί είναι ότι οι Τούρκοι δεν θα θέλουν διευθέτηση. Με τον χρόνο θα σταθεροποιούν τη θέση τους, οι συνομιλίες θα πάρουν μήνες ή χρόνια… Αντιλαμβάνομαι οι Τούρκοι δεν θα αποχωρήσουν μέχρι τελικής συμφωνίας… Αν μακρηγορήσουν οι συνομιλίες ποια θα είναι η κατάσταση, ο κόσμος μας υποφέρει. Λένε θα δεχθούν το Σύνταγμα του 1960 με αλλαγές.
Κίσινγκερ: Δεν μου είπαν κάτι τέτοιο. Η εκτίμησή μου είναι ότι θέλουν να κρατήσουν τα στρατεύματα εκεί.
Μακάριος: Μέχρι λύσης ή για πάντα;
Κίσινγκερ: Μεταξύ λύσης και για πάντα. Δεν είμαι εδώ ως ο δικηγόρος τους.
Μακάριος: Είπαν εισέβαλαν για να αποκαταστήσουν την τάξη και να διασφαλίσουν το Σύνταγμα.
(Σημ. Φ.Α: Ήταν τόσο αφελής όταν έδιδε τη συγκατάθεσή του στο Λονδίνο 17.7.74 στον Τζέιμς Κάλλαχαν για συνεργασία με την Τουρκία και όταν τους ευχαριστούσε (Τούρκους) στον ΟΗΕ πριν από την ομιλία του; Που δεν γνώριζε τα σχέδια της Τουρκίας τόσα χρόνια, που πίστεψε ότι εισβάλλοντας θα αποκαθιστούσαν την τάξη «ειρηνικά» και θα έφευγαν; Και όταν είπε στην ομιλία του πως «ο κίνδυνος από την Ελλάδα ήταν μεγαλύτερος από εκείνον από την Τουρκία»…).
Κίσινγκερ: Κατά την πρώτη εβδομάδα ξέραμε ότι μιας και μπήκαν θα ήταν δύσκολο να τους βγάλουμε, αλλά δεν θέλαμε να αγιάσουμε την τουρκική εισβολή… Δεν πιστεύω αυτή πρέπει να είναι η τελική λύση (διπλή ένωση). Δεν υποστηρίζεται από τις ΗΠΑ. Δεν πρέπει να υπάρχουν ελληνικά στρατεύματα, αυτό θα οδηγήσει σε οριστική διχοτόμηση.
Μακάριος: Ποιες οι προοπτικές διευθέτησης;
Κίσινγκερ: Αυτήν τη στιγμή υπάρχουν πολλοί μάγειροι. Ο Κάλλαχαν χρειάζεται γρήγορη επιτυχία. Οι Σοβιετικοί έχουν τα δικά τους κίνητρα. H ελληνική Κυβέρνηση τα δικά της προβλήματα. Και, ο Ετζεβίτ… Ενθαρρύνουμε μια διευθέτηση… Δεν μπορούμε να είμαστε η μόνη χώρα που θα προσφέρει διευθέτηση, αλλά αυτό μπορεί να αλλάξει. Σε αυτήν τη φάση στις συνομιλίες της Γενεύης οι προοπτικές είναι καλές. Στην επόμενη φάση η Τουρκία θα αλλάξει τη θέση της. Ακόμα υπάρχουν πολλοί μάγειροι.
Μακάριος: Προτιμώ Αμερικάνο μάγειρα. Πηγαίνοντας πίσω στο Σύνταγμα – δεν θέλουμε μόνο αυτό…
Ο Κίσινγκερ με τη συγκατάθεση του Μακαρίου θα έστελνε το ίδιο βράδυ τις προτάσεις Μακαρίου στους Τούρκους…
Πρακτικά της συνάντησης Κίσινγκερ – Μακαρίου 29/7/74.
Για τις διαπραγματεύσεις στη Γενεύη:
Κίσινγκερ: Δεν μπορούμε να διεξαγάγουμε τις διαπραγματεύσεις αυτές. Έχουμε κάποιον εκεί και σε κάθε κρίσιμη εξέλιξη ζητήθηκε η γνώμη μας και τη δώσαμε. Υπήρξαμε βοηθητικοί με χαμηλό τόνο. Κάναμε κύριες προσπάθειες για τη Γενεύη… Ούτε οι Έλληνες ούτε οι Τούρκοι άνοιξαν τα χαρτιά τους ακόμα (εννοούσε τη Γενεύη Ι).
Μακάριος: Eμείς δεν έχουμε χαρτιά (η απελευθέρωση δεν μπορούσε να ήταν άραγε στα «χαρτιά»);
Ο Κίσινγκερ τού είπε ότι έπρεπε να διαβάσει το Σύνταγμα του 1960, δεν γνώριζε τίποτα γι’ αυτό και τόνισε: «Λέγω όμως ότι είμαι υπέρ της ανεξαρτησίας. Δεν υποστηρίζουμε διχοτόμηση. Υποστηρίζουμε μια λύση, με την οποία συμφωνούν όλοι… Θα παίξουμε έναν αυξημένο εποικοδομητικό ρόλο…. Θα πω είχαμε μια καλή συζήτηση… Επιδιώκουμε μια λύση στο πλαίσιο ανεξαρτησίας, κυριαρχίας για την Κύπρο και τις συνταγματικές της διευθετήσεις».
Ο Μακάριος ρώτησε αν μπορούσε να του τηλεφωνήσει αν προέκυπτε επείγουσα ανάγκη, και του απάντησε «ναι, ελεύθερα».
Τα πρακτικά της συνάντησης 29/7/74 Κίσινγκερ – Μακαρίου και η αναφορά Μακαρίου για «Αμερικάνο μάγειρα».
Αεροδρόμιο Λευκωσίας – έντονη επέμβαση Λονδίνου
Η περιοχή του Αεροδρομίου «ανήκει» στο Βρετανικό Υπουργείο Άμυνας ως «retained site» (όχι κυρίαρχη περιοχή) σύμφωνα με τις Συμφωνίες του 1960. Η RAF (Βρετανική Βασιλική Αεροπορία) συνέχισε να κατέχει μέρος του «site», γνωστό ως «RAF Nicosia Retained Site». Το καθεστώς αυτό έδωσε στο Ηνωμένο Βασίλειο το δικαίωμα να ασκεί αποκλειστικό έλεγχο στη συγκεκριμένη περιοχή σε ώρα έκτακτης ανάγκης. Επιπλέον, τρεις πρώην σταθμοί της RAF πλησίον του Αεροδρομίου μοιράζονταν διευκολύνσεις με την ΟΥΝΦΙΚΥΠ μετά τη δημιουργία της τον Μάρτιο του 1964. Το Αεροδρόμιο επεκτάθηκε με νέο κτήριο το 1968… Στις 20 Ιουλίου 1974 η τουρκική αεροπορία βομβάρδισε το Αεροδρόμιο. Στις 23 Ιουλίου, οι μάχες μεταξύ τουρκικών και ελληνικών δυνάμεων ήταν φοβερές και ο Ινδός τότε Στρατηγός Prem Chand, επικεφαλής της ΟΥΝΦΙΚΥΠ, διέταξε την κατάληψη του Αεροδρομίου και κήρυξε την περιοχή Προστατευόμενη από τα Ηνωμένα Έθνη…
Η ενέργεια του Στρατηγού Chand λήφθηκε με τη σύμφωνη γνώμη της βρετανικής κυβέρνησης, η οποία επενέβη τότε δυναμικά, ώστε να ματαιώσει κατάληψη του Αεροδρομίου από τους Τούρκους, με τον επί τόπου Βρετανό Ταξίαρχο, Henn, Διοικητή των Βρετανικών Στρατευμάτων στο νησί αποφασισμένο να σταματούσε τους Τούρκους και με βία αν χρειαζόταν, με τον οποίο συμφωνούσε και ο Βρετ. ΄Υπ. Αρμοστής… Ο δε Γλ. Κληρίδης είχε διατάξει την Εθνική Φρουρά να πάρει θέσεις μάχης και ζητούσε κάθε πίεση προς τους Τούρκους, για να μην προχωρήσουν στην κατάληψη του Αεροδρομίου.
Ο Βρετ. ΥΠΕΞ James Callaghan ζήτησε επίσης και από τον Αμερικανό ΥΠΕΞ Δρα Henry Kissinger να έβαζε και εκείνος πίεση στον Ετζεβίτ… (Βρετ. Στρατιωτική έκθεση 1975).
Θυμίζω ότι στις 17 Ιουλίου 1974 η βρετανική κυβέρνηση Wilson/Callaghan συμφώνησε στο 10 Downing Street με τα σχέδια του Ετζεβίτ για εισβολή και αλλαγή του στάτους κβο της Κυπριακής Δημοκρατίας, φτάνει, όμως, να μην ενοχλούσε τις Βρετανικές Βάσεις. Και προφανώς εκεί ήταν που εξουδετερώθηκε και η προέλαση Ετζεβίτ προς Λάρνακα που κυκλοφόρησε με τον τουρκικό χάρτη καρτ ποστάλ (Μέρος Β΄, «Σ», 23.7.23). Όταν του υποσχέθηκαν να μπλοκάρουν τους Έλληνες από του να στείλουν βοήθεια. Το έκαναν στο Πολεμικό Συμβούλιο στην Αθήνα, 20.7.1974 και με τα πλοία τους σε κλοιό πέριξ της Κύπρου…
(Βλέπε «Το Διεθνές Αεροδρόμιο Λευκωσίας και γιατί για 48 χρόνια δεν λειτουργεί…», «Σημερινή» έντυπη, 1.5.22 και ηλεκτρονική 4.5.22, https://simerini.sigmalive.com/article/2022/5/4/to-diethnes-aerodromio-leukosias-kai-giati-gia-48-khronia-den-leitourgei/).
