Γράφει ὁ Θεοφάνης Μαλκίδης
Ὁ Ἰωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης: Ὁ Ἅγιος αὐτοκράτορας, ὡς πρότυπο Ζωῆς καὶ Ἐλευθερίας
Εἶναι γεγονὸς ὅτι ἡ ἱστορία μίας μεγάλης αὐτοκρατορίας ὅπως ἡ ἀνατολικὴ Ρωμαϊκή, ἡ Βυζαντινή, ὅπως εἶναι περισσότερο γνωστή, δὲν ἔχει γίνει ἀντιληπτὴ στὸ βάθος καὶ στὴν πραγματική της ἀξία. Ἔχει ἄλλοτε ἕνα ἀποσιωπημένο ρόλο καὶ ἄλλοτε ἕνα περιορισμένης προσέγγισης καὶ κατανόησης χῶρο.
Τὸ Βυζάντιο ἀπουσιάζει στὸ σύνολό του καὶ περιορίζεται συνήθως στὶς σκοτεινὲς στιγμὲς τῆς πορείας του. Κάτι ποὺ ἐκπορεύεται, κατὰ τὴ γνώμη μας, ἀπὸ τοὺς σφετεριστὲς τῆς κληρονομιᾶς του στὴ Δύση- ἀπὸ ἐκεῖ ἄλλωστε καὶ ἡ ξένη πρὸς τὴν ἀλήθεια ἀπόδοση τοῦ ὀνόματος «Βυζάντιο»- καὶ τοὺς Νεοέλληνες, οἱ ὁποῖοι προσλαμβάνουν τὸ Βυζάντιο ἀπὸ τὴ Δυτικὴ ὀπτική.
Ἡ ἄγνοια γιὰ τὴν ἀνατολικὴ Ρωμαϊκὴ Αὐτοκρατορία δὲ θὰ μποροῦσε νὰ μὴ...
συμπεριλάβει καὶ τοὺς πρωταγωνιστές του, τοὺς αὐτοκράτορες, οἱ ὁποῖοι πλὴν ἐξαιρέσεων ἔχουν τεθεῖ στὸ περιθώριο.
Ἡ εἰκόνα, ὅμως ἀνατολικῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας εἶναι τελείως διαφορετική. Αὐτὴ ἡ διαφορετικότητα ἐκφράζεται μὲ τὸν πιὸ κατάλληλο τρόπο, ἴσως μὲ τὸν πιὸ ἀντιπροσωπευτικὸ ἀπὸ τον αυτοκράτορα Ἰωάννη Γ' Δούκα Βατάτζη (Διδυμότειχο 1193- Νυμφαῖο Μικρᾶς Ἀσίας 1254 ), του οποίου τη μνήμη τιμούμε σήμερα 4 Νοεμβρίου, Άγιος ὁ ὁποίος μετά τὴν ἅλωση τῆς Κωνσταντινούπολης τὸ 1204 κυβερνά ἀπὸ τὸ 1222 ἕως τὸ 1254 τὴ συνέχεια τῆς αὐτοκρατορίας στὴ Νίκαια.
Ὁ Ἰωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης γέννημα τῆς Θρακικῆς γῆς ποὺ ἀνέθρεψε αὐτοκράτορες, ἄρχοντες, εὐγενεῖς, ἡγεμόνες, πατριάρχες καὶ λαὸ τῆς αὐτοκρατορίας, δὲ θυμίζει συνηθισμένο ἀρχηγὸ τοῦ κράτους, ἀκόμη καὶ γιὰ τὰ γνωστὰ Βυζαντινὰ πρότυπα. Πολεμᾶ, ἐργάζεται καὶ πονᾶ μαζὶ μὲ τὸ λαό. Ἐπικοινωνεῖ διπλωματικὰ ἀκόμη καὶ μὲ τοὺς Δυτικούς, προκειμένου νὰ πετύχει τὸ στόχο του, ἕνας καὶ μοναδικὸς ἀπὸ τὴν ἄνοδό του στὸ θρόνο, ἡ ἀνάκτηση τῆς Κωνσταντινούπολης.
Ἀποτελεῖ σύμβολο τοῦ Ἑλληνισμοῦ, ὁ ὁποῖος πλέον προτάσσεται ὡς ἔννοια καὶ περιεχόμενο. Δημιουργεῖ τὸ ὑπόβαθρο γιὰ τὴν ἀνάκτηση τῆς Κωνσταντινούπολης καὶ καθυποτάσσει ξένα καὶ ἑλληνικὰ κύτταρα ἀντίστασης καὶ ἐν δυνάμει ἀμφισβήτησης τῆς κυριαρχίας του. Στηρίζει τοὺς Ἀκρίτες, τὸ λαό, τοὺς φτωχούς, τὴν ἐγχώρια παραγωγή, τὴ μόρφωση, ἀναδιανέμει τὸν δημόσιο πλοῦτο καὶ δημιουργεῖ κοινωνικὲς δομές, σὲ ποσότητα καὶ ποιότητα ποὺ ἐκπλήσσουν ἀκόμη καὶ σήμερα. Εἶναι ὁ ἐλεήμων Αὐτοκράτορας, ὁ ἅγιος.
Ἡ ἀνάδειξη τοῦ βίου τοῦ Ἁγίου Αὐτοκράτορα ἀποτελεῖ ξεχωριστὴ προσπάθεια ἐπανασύνδεσης μὲ τὴν ἀνατολικὴ Ρωμαϊκὴ Αὐτοκρατορία, τὴν Ἑλληνικότητα καὶ τὴ Θρακικότητά μας, τὴν Ἐβρίτικη παράδοση καὶ ἱστορία, ποὺ ἀπὸ τὸ παρελθὸν προεκτείνεται στὸ παρὸν καὶ τὸ μέλλον. Συνδέει τὸ ὁρόσημο, τὴν ἅλωση τῆς Κωνσταντινούπολης τὸ 1204, γιὰ τὴ διαμόρφωση τοῦ μεσαιωνικοῦ καὶ νεότερου Ἑλληνισμοῦ, μὲ τὴν προσωπικότητα τοῦ Ἰωάννη Γ' Δούκα Βατάτζη. Αὐτὸς ποὺ προετοίμασε καὶ πέτυχε τὴν ἀναγέννηση καὶ κατόρθωσε νὰ ἐμφυσήσει σὲ ἄρχοντες καὶ λαὸ τὸ θάρρος γιὰ νὰ φτάσουν λίγα χρόνια μετὰ τὸ θάνατό του στὴν ἀνάκτηση τῆς Κωνσταντινούπολης.
Ἀπὸ τὴ ζωή του ὡς κυβερνήτη, διπλωμάτη, στρατιωτικοῦ καὶ ἀρχηγοῦ, μέχρι τὴ φιλανθρωπική του δράση καὶ πρώτιστα τὴν ἁγιοσύνη του, μποροῦμε νὰ ἐμπνευστοῦμε καὶ νὰ παραδειγματιστοῦμε, ἰδιαίτερα στὶς σκοτεινὲς μέρες ποὺ ζοῦμε. Εἶναι ὁ βίος καὶ ἡ στάση τοῦ Ἰωάννη Γ' Δούκα Βατάτζη, ἡ ἀρχὴ γιὰ τὴν ἀνάκτηση τοῦ ἱστορικοῦ μας χώρου, τῆς ταυτότητας, τοῦ τόπου καὶ τῆς μνήμης μας, τῆς Ζωῆς μας καὶ τῆς Ἐλευθερίας μας.
