Ὁ βίος τοῦ Ὁσιομάρτυρος Στεφάνου τοῦ Νέου εἶναι ὁ δεύτερος-μετὰ τὸν βίο τοῦ Ὁσίου Πέτρου τῆς Ἀτρώας- τῆς σειρᾶς Ἄγνωστα Συναξάρια ποὺ ἐκδίδει ἡ «Ἑνωμένη Ρωμηοσύνη». Πρόκειται γιὰ τὴ ζωή, τοὺς ἀσκητικοὺς ἀγῶνες, τὴ διδασκαλία, τὰ θαύματα, τὸ φρικτὸ μαρτύριο ἑνὸς πολὺ μεγάλου Ἁγίου, ἐλάχιστα γνωστοῦ.
Ὅπως γράφει ὁ ὑμνογράφος τοῦ ὁσίου, ἅγιος Ἰωσήφ, «Ὁ ὅσιος Στέφανος γεννήθηκε στὴν Κωνσταντινούπολη τὸ 715 μ.Χ., ἀπὸ γονεῖς εὐσεβεῖς, τὸν Ἰωάννη καὶ τὴν Ἄννα. Ἀσκήθηκε ἀπὸ τὴ νεότητά του στὴ μονὴ τοῦ ἁγίου Αὐξεντίου, ποὺ ἦταν στὴ Βιθυνία. Ἡ μονὴ βρισκόταν σὲ ὑψηλὸ τόπο, ποὺ ὀνομαζόταν Βουνὸ τοῦ ἁγίου Αὐξεντίου. Ἔγινε ἡγούμενος τῶν μοναχῶν ἐκεῖ. Ἡ φήμη τῶν πνευματικῶν του ἀγώνων ἀκούστηκε παντοῦ καὶ ἡ εὐωδία τῶν ἀρετῶν του ὁδήγησε πολλοὺς σ’ αὐτόν. Ἀπέθανε μὲ μαρτυρικὸ θάνατο λόγῳ τῆς προσκύνησης τῶν ἁγίων εἰκόνων, ἐπὶ Κωνσταντίνου τοῦ καλουμένου Κοπρωνύμου. Πρὸ τοῦ μαρτυρικοῦ τέλους του, ο Κοπρώνυμος τὸν κατεδίκασε ἐπὶ ἕνδεκα μῆνες σὲ δεσμὰ καὶ φυλακές. Ἔπειτα διέταξε καὶ τὸν ἔσυραν κατὰ γῆς καὶ τὸν λιθοβόλησαν σὰν τὸν πρωτομάρτυρα Στέφανο, ἐξ οὗ καὶ ἐπονομάστηκε νέος Στέφανος. Τὸν κτύπησαν στὴ συνέχεια μὲ ξύλο στὰ μηνίγγια καὶ ἀφοῦ τοῦ συνέτριψαν τὸ κεφάλι, ἄφησε τὸ πνεῦμα του τὸ 767 μ.Χ.».
Ὁ Ὁσιομάρτυς Στέφανος ὁ νέος.Φορητὴ εἰκόνα τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Καρακάλλου τοῦ Ἁγίου Ὄρους.
Ὁ βίος τοῦ ἁγίου Στεφάνου ἀποτελεῖ μία ἀπὸ τὶς κύριες πηγὲς γιὰ τὴν πρώτη περίοδο τῆς εἰκονομαχίας. Μπορεῖ καὶ συνδυάζει τὶς ἀρετὲς ἑνὸς ἐκλεκτοῦ ἁγιολογικοῦ κειμένου μὲ τὴν ἱστορικὴ αὐθεντικότητα καὶ ἀκρίβεια. Στοὺς εἰκονοκλαστικοὺς καιρούς ποὺ διερχόμαστε ἂς παρακαλέσουμε τὸν Ὁσιομάρτυρα Στέφανο νὰ σταθῆ στὸ πλευρό μας.
Διωγμοί μοναχών, λεπτομέρεια από το Χρονικό του Ιωάννη Σκυλίτζη, τέλη 12ου-αρχές 13ου αιώνα. Madrid, Biblioteca Nacional.
«Μαρτυρικαῖς ἔστεψε τιμαῖς τοὺς ἀσκητικούς σου ἀληθῶς καμάτους, ὅσιε Στέφανε, ὁ ἀγωνοθέτης μόνος Θεὸς ἡμῶν».
Ἀπολυτίκιον Οσιομάρτυρος Στεφάνου
Ἦχος δ’. Ὁ ὑψωθεὶς ἐν τῷ Σταυρῷ. Ἀσκητικῶς προγυμνασθεὶς ἐν τῷ ὄρει, τὰς νοητὰς τῶν δυσμενῶν παρατάξεις, τῇ πανοπλίᾳ ὤλεσας παμμάκαρ τοῦ Σταυροῦ. Αὖθις δὲ πρὸς ἄθλησιν, ἀνδρικῶς ἀπεδύσω, κτείνας τὸν Κοπρώνυμον, τῷ τῆς Πίστεως ξίφει· καὶ δι᾽ ἀμφοῖν ἐστέφθης ἐκ Θεοῦ, Ὁσιομάρτυς ἀοίδιμε Στέφανε.
