Θ. Μαλκίδης
Μακεδονικός Αγώνας και Κρήτες Μακεδονομάχοι
Από την ομιλία στην εκδήλωση του Πανελλήνιου Συλλόγου Απογόνων Μακεδονομάχων
Λίγο πριν ξεκινήσει ο Μακεδονικός Αγώνας, ο Μητροπολίτης Γερμανός Καραβαγγέλης Αρχηγός, γράφει στον πρωθυπουργό Ζαΐμη: «Στείλε μου πενήντα άντρες. Πενήντα όμως Κρητικούς, να ενωθούν με τους αγέρωχους καπεταναίους Στρεμπενιώτη και Κώττα, για ν’ αντιμετωπίσουν τις βουλγαρικές ορδές».
Τρεις χιλιάδες, οι μισοί δηλαδή απ’ όσους πήραν μέρος στον Μακεδονικό αγώνα, ήταν οι Κρητικοί, από τους οποίους οι επτακόσιοι σκοτώθηκαν
Από τους τρεις Γενικούς Αρχηγούς του Μακεδονικού Αγώνα μόνο ο ένας δεν ήταν Κρητικός: Ο Παύλος Μελάς, αφού ο Γεώργιος Κατεχάκης, με το ψευδώνυμο Καπετάν Ρούβας, ήταν από το Ηράκλειο Κρήτης, κι ο Γεώργιος Τσόντος, με ψευδώνυμο Καπετάν Βάρδας, από τ’ Ασκύφου Σφακίων.
Από τους είκοσι πολίτες αρχηγούς, οι δεκατέσσερις ήταν Κρητικοί, κι από τους ογδόντα δύο σημαιάρχες, οι δεκαεννέα Κρητικοί.
Κι ο πρώτος μη Μακεδόνας που έπεσε στο πεδίο της τιμής Κρητικός ήταν, ο Γεώργιος Σεϊμένης, που για τον δι’ αποκεφαλισμού φρικτό θάνατό του θρυλούνται πολλά, αφού η κομμένη κεφαλή του έφτυνε κατάμουτρα τους κομιτατζήδες, που τρομαγμένοι από το υπερφυσικό τούτο φαινόμενο, ετράπησαν σε φυγή και δεν ξαναπολέμησαν.
Για τους Κρήτες του Μακεδονικού Αγώνα γράφτηκαν και ποιήματα:
Για τον Γύπαρη:
Του Μοριχόβου τα βουνά ρωτούν της Μπελκαμένης
ποιος είν’ αυτός που πέρασε με το σπαθί στη χέρα;
Διαβαίνει όρη και βουνά, γκρεμούς και μονοπάθια
λειβάδια και νεροσυρμές κι ο κόσμος τονε τρέμει
Το βήμα ντου ναι δέκα οργυές, το πήδημα σαράντα
κι όντε λιγάκι βιάζεται χάμε στη γης δε ’γγίζει
Είν’ ο Παυλής ο Γύπαρης …
Για τον Τσόντο:
Μεριάστε ο Βάρδας να διαβεί να πάει στο Μοναστήρι
κει που’ ν ο πόλεμος χαρά κι η μάχη πανηγύρι …
Για τον Κατεχάκη:
Οι σφαίρες δε σε τρόμαζαν γιατί ’σουν αντρειωμένος
ήσουν σεμνός κι αντρόπιαστος, απ’ όλους διαλεγμένος
Για το Βολάνη:
Δόξα σε σένα Αρχηγέ των Λάκκων το καμάρι
όπου πολέμας όρθιος με θάρρος και με χάρη …
Για το Νταφώτη:
Νταφώτη μου ατρόμητε πετάξ’ από τον Άδη
και βάλε κάθε Βούλγαρο κομιτατζή σημάδι.
Και τόσοι άλλοι ατελείωτοι στίχοι με τους οποίους η κρητική λαϊκή μούσα υμνολόγησε τους αείμνηστους Κρήτες Μακεδονομάχους. [ ]
Οι 39 Κρητικοί αρχηγοί ένοπλων σωμάτων οι οποίοι έλαβαν μέρος στο Μακεδονικό Αγώνα 1903- 1908 ήταν οι εξής:
Γεώργιος Τσόντος – Βάρδας: Ανθυπολοχαγός (ΠΒ), Γενικός Αρχηγός Μακεδονικού Αγώνα 1903-1908. Από τα Ασκύφου Σφακίων Χανίων. Αριθμός Ανδρών 168.
Γεώργιος Κατεχάκης ή Ρούβας: Ανθυπολοχαγός (ΠΖ), Γενικός Αρχηγός Μακεδονικού Αγώνα. Από την Πόμπια Καινουρίου Ηρακλείου. Αριθμός Ανδρών 160
Ευθύμιος Καούδης: Aρχηγός Μακεδονικού Αγώνα 1903-1908. Από το Καψοδάσος Σφακίων Χανίων. Αριθμός Ανδρών 150.
Γεώργιος Βολάνης: Αρχηγός Μακεδονικού Αγώνα. Από τους Λάκκους Κυδωνίας Χανίων. Αριθμός Ανδρών 175.
Ιωάννης Πούλακας: Αρχηγός Μακεδονικού Αγώνα. Από το Θέρισο Κυδωνίας Χανίων. Αριθμός Ανδρών 98.
Παύλος Γύπαρης: Αρχηγός Μακεδονικού Αγώνα 1903-1908. Από την Ασή Γωνιά Αποκορώνου Χανίων. Αριθμός Ανδρών 110.
Ιωάννης Καραβίτης: (ο Μακρυγιάννης του Μακεδονικού Αγώνα) Αρχηγός1903-1908. Από την Ανώπολη Σφακίων Χανίων. Αριθμός Ανδρών 132 – Απόγονος του επαναστάτη Γιάννη Δασκαλογιάννη, ήταν 20 ετών όταν ακολούθησε τον Παύλο Μελά στη Μακεδονία. Γρήγορα και μετά το θάνατο του Παύλου Μελά έγινε Αρχηγός Σώματος. Στη Φλώρινα υπάρχει η προτομή του στην κεντρική πλατεία. Σε όλες τις κωμοπόλεις της Φλώρινας υπάρχουν δρόμοι με το όνομά του. Πέθανε το 1949 σε ηλικία 66 ετών όσο και ο Μακρυγιάννης.
Θεόδωρος Κουκουλάκης: Οπλαρχηγός Μακεδονικού Αγώνα. Από τους Λάκκους Κυδωνίας Χανίων. Αριθμός Ανδρών 108.
Εμμανουήλ Σκουντρής: Αρχηγός Μακεδονικού Αγώνα 1903-1908. Από το Άδελε Ρεθύμνου. Αριθμός Ανδρών 148.
Εμμανουήλ Νικολούδης: Αρχηγός Σώματος Μακεδονικού Αγώνα 1903-1908. Από τους Λάκκους Κυδωνίας Χανίων. Αριθμός Ανδρών 120.
Νικόλαος Ανδριανάκης: Οπλαρχηγός Μακεδονικού Αγώνα 1903-1908. Από τους Λάκκους Κυδωνίας Χανίων. Αριθμός Ανδρών 82.
Ευάγγελος Φραγκιεδάκης- Γαλλιανός: Οπλαρχηγός Σώματος Μακεδονικού Αγώνα . Από τον Πρινέ Ρεθύμνου. Αριθμός Ανδρών 84.
Ιωάννης Δοξάκης – Δοξογιάννης: Οπλαρχηγός Σώματος Μακεδονικού Αγώνα 1903-1908 . Από τον Πρινέ Σελίνου Χανίων. Αριθμός Ανδρών 98.
Ηλίας Δεληγιαννάκης : Οπλαρχηγός Μακεδονικού Αγώνα. Φονεύθηκε στο Σκρά το 1918, Ανθυπολοχαγός. Από την Αργυρούπολη Ρεθύμνου. Αριθμός Ανδρών 135.
Νικόστρατος Καλομενόπουλος – Νίδας: Αρχηγός Μακεδονικού Αγώνα, μετέπειτα Στρατηγός. Από το Ρέθυμνο Κρήτης. Αριθμός Ανδρών 105.
Γεώργιος Δικώνυμος – Μακρής: Αρχηγός Σώματος Μακεδονικού Αγώνα 1903-1908 . Από τον Καλλικράτη Σφακίων Χανίων. Αριθμός Ανδρών 120.
Εμμανουήλ Κατσίγαρης- Καραμανώλης: ΑρχηγόςΜακεδονικού Αγώνα. Φονεύθηκε στον Όλυμπο στις 20-4 1908. Από το Νίπος Αποκορώνου Χανίων. Αριθμός Ανδρών 75.
Λεωνίδας Παπαμαλέκος: ΑρχηγόςΜακεδονικού Αγώνα 1903-1908. Από τον Βάμο Αποκορώνου Χανίων. Φονεύθηκε στις 4-11- 1912 στα Σιάτιστα Κοζάνης. Αριθμός Ανδρών 63.
Γρηγόρης Παπαδάκης: Οπλαρχηγός Σώματος Μακεδονικού Αγώνα . Από τον Κάστελο Αποκορώνου Χανίων. Φονεύθηκε στην Μικρά Ασία το 1922. Αριθμός Ανδρών 50.
Ιωάννης Νταφώτης : Αρχηγός Σώματος Μακεδονικού Αγώνα 1903-1908. Από το Αβδού Πεδιάδος Ηρακλείου. Αριθμός Ανδρών 108.
Αριστείδης Κιτράκης – Νύσταρης: Οπλαρχηγός Μακεδονικού Αγώνα . Από τα Ρούστικα Ρεθύμνου. Αριθμός Ανδρών 8.
Λαμπρινός Βρανάς: Οπλαρχηγός Β Τάξεως. Από τον Καλλικράτη Σφακίων Χανίων. Φονεύθηκε ηρωικά στη Μπελκαμένη (Άσπρη Πέτρα-Δροσοπηγή Φλώρινας) στις 17- 4 -1905. Αριθμός Ανδρών 18.
Ανδρέας Δικώνυμος – Μπαρμπανδρέας: Οπλαρχηγός Μακεδονικού Αγώνα 1903-1908. Από τον Καλλικράτη Σφακίων Χανίων. Φρούραρχος Λεχόβου (τραυματίας του Στρεμπένου-Χωριό Ασπρόγεια). Αριθμός Ανδρών 24.
Γεώργιος Μηναδάκης- Λιάπης: Οπλαρχηγός Μακεδονικού Αγώνα 1903-1906. Από το Αμπελάκι Ρεθύμνου. Έπεσε στο Λέχοβο (Χωριό της Φλώρινας). Αριθμός Ανδρών 6.
Πέτρος Μάνος- Βέργας: (Επίλαρχος, 1903-1908) Αρχηγός Σώματος Μακεδονικού Αγώνα, αδελφός του Κων/νου,διαδέχθηκε στην προεδρία τον Καλαποθάκη (Μακεδονικό Κομιτάτο). Από τα Χανιά της Κρήτης.Αριθμός Ανδρών 47.
Ευάγγελος Νικολούδης: Αρχηγός Μακεδονικού Αγώνα 1903-1906. Από τους Λάκκους Κυδωνίας Χανίων. Φονεύθηκε στο Γκορνίτσοβο (Κέλλη-σημαίνει χωριό που βρίσκεται σε υψόμετρο) στις 18-7-1906 με 14 συμπολεμιστές του, μεταξύ των νεκρών και ο Μανούσος Γρύλλος έξ Αλικάμπου Αποκορώνου Χανίων, ανήκων στην ομάδα Καραβίτη. Αριθμός Ανδρών 45.
Γεώργιος Καμηλάκης: Ομαδάρχης Μακεδονικού Αγώνα 1903-1907. Απηγχονίσθηκε στο Μοναστήρι στις 20-5-1907. Από το Καστέλλι Καινουρίου Ηρακλείου. Αριθμός Ανδρών 16.
Γεώργιος Σπυριδογιάννης: Αρχηγός Μακεδονικού Αγώνα 1903-1912. Από τα Γρυμπιλιανά Κολυμβαρίου Κισσάμου Χανίων. Αριθμός Ανδρών 18.
Γεώργιος Λιαπάκης: Οπλαρχηγός Μακεδονικού Αγώνα. Από το Ρέθυμνο Κρήτης. Αριθμός Ανδρών 17.
Ιωάννης Μαυρογέννης: Οπλαρχηγός Α Τάξεως. Από τους Λάκκους Κυδωνίας Χανίων. Αριθμός Ανδρών 18.
Γεώργιος Σκαλίδης: Αρχηγός Μακεδονικού Αγώνα 1903-1906. Από το Έλος Κισσάμου Χανίων. Έπεσε ηρωικώς μαχόμενος στις 20-3-1906 στο Ίβεν Μακεδονίας (χωριό δυτικά του Μοναστηρίου στην καμπή του Εριγώνα ποταμού) μαζί με τους 16 συντρόφους του, επέζησε ένας.
Στυλιανός Κλειδής: Αρχηγός Μακεδονικού Αγώνα 1903-1908. Από τα Αγκουσελιανά Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου. Αριθμός Ανδρών 120. Έπεσε στο Μέτσοβο το 1912, πολεμώντας όρθιος τους Τούρκους
Παναγιώτης Γερογιάννης: Οπλαρχηγός Μακεδονικού Αγώνα 1903-1908. Από το Γαλατά Κυδωνίας Χανίων. Αριθμός Ανδρών 37.
Στυλιανός Κοκκινάκης: Οπλαρχηγός Μακεδονικού Αγώνα 1903-1908. Από την Ασή Γωνιά Αποκορώνου Χανίων. Αριθμός Ανδρών 10.
Εμμανουήλ Μπενής: Οπλαρχηγός Α Τάξεως Μακεδονικού Αγώνα 1903-1908. Από τον Καλλικράτη Σφακίων Χανίων. Αριθμός Ανδρών 55.
Ιωάννης Καλογεράκης: Οπλαρχηγός Μακεδονικού Αγώνα. Φονεύθηκε στον Αετό στις 28-7-1905Από το Ζυβραγού Κισσάμου Χανίων. Αριθμός Ανδρών 14.
Εμμανουήλ Λυκοβαρδής: Οπλαρχηγός Μακεδονικού Αγώνα 1903-1908.Από τα Περβολάκια Κισσάμου Χανίων. Αριθμός Ανδρών 38.
Ευστράτιος Βολάνης: Οπλαρχηγός Μακεδονικού Αγώνα 1903-1908. Από τους Λάκκους Κυδωνίας Χανίων. Αριθμός Ανδρών 20.
Παναγιώτης Φιωτάκης: Οπλαρχηγός Α Τάξεως Μακεδονικού Αγώνα 1903-1907. Από το Γαλατά Κυδωνίας Χανίων. Έπεσε ηρωικά κοντά στη Μονή Παραλόβου στο Μορίχοβο τον Απρίλιο του 1907 Αριθμός Ανδρών 10.
Σύνολο Ανδρών 2976
Αυτοί που έμειναν για πάντα στη Μακεδονική γη ήταν:
Αρχηγοί- Οπλαρχηγοί: 13
Oμαδάρχες: 12
Εθελοντές Οπλίτες-Πράκτορες: 639
Εθελοντές σε σώματα μη Κρητικών: 108
Σύνολο : 769
