Η ιστορία πολλές φορές πονάει.. Και οι άνθρωποι θέλουν να την ξεχνούν. Κάτι τέτοιο συνέβη με ένα ιστορικό κτίριο των Ιωαννίνων που όλοι γνωρίζουν, όμως ελάχιστοι ξέρουν την ιστορία που κρύβουν τα υπόγεια της Ζωσιμαίας Σχολής.
Αυτήν την ιστορία έρχεται να βγάλει στο φως η Σχολή Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου με στόχο να εντάξει στη μνήμη της πόλης.. Και δίνει την αφορμή για κάτι τέτοιο με την έκθεση που οργανώνει.
«Στα υπόγεια της Ζωσιμαίας Σχολής: Ένας άγνωστος χώρος κράτησης στα κατοχικά Γιάννενα».
Πρόκειται για μία συλλογική δουλειά με πρωτεργάτες φοιτητές του μεταπτυχιακού προγράμματος «Επιμέλεια Εκθέσεων» που είναι ένα από τα πιο ενεργά της Σχολής.
«Ξέρουμε αυτόν τον χώρο ως εκπαιδευτικό οργανισμό, αποτέλεσμα του ευεργετισμού και της συμβολής των Ζωσιμάδων στην παιδεία. Στα χρόνια της κατοχής όμως βομβαρδίστηκε, η εκπαιδευτική δραστηριότητα διακόπηκε και τα υπόγεια μετατράπηκαν σε χώρους κράτησης. Πέρασαν από τους χώρους πολιτικοί κρατούμενοι και μικρός αριθμός μελών της Εβραικής Κοινότητας στο πλαίσιο εκκαθαριστικών επιχειρήσεων της ορεινής ταξιαρχίας Εντελβάις» ανέφερε η Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Μουσειολογίας Εσθήρ Σολομών.
Για την ίδια προέχει «η ενεργοποίηση σημαντικών ιστορικών χώρων της πόλης με πρωτοβουλίες που θα συνδυάζουν την ιστορία, την μνήμη και την καλλιτεχνική δημιουργία».
Η επανένταξη του συγκεκριμένου χώρου στην ιστορική μνήμη είναι εφικτή καθώς υπάρχουν οι φορείς που έχουν την γνώση και τα απαραίτητα εργαλεία και φυσικά το Πανεπιστήμιο που μπορεί να συμβάλλει με το ανθρώπινο δυναμικό του.
Η κ. Σολομών αναφερόμενη στην έκθεση που θα είναι ανοιχτή ως τις 24 Ιανουαρίου μίλησε για ένα πρότζεκτ δημόσιας ιστορίας με καθοριστική τη συμβολή των ΓΑΚ Ηπείρου αλλά και με ένα ακόμη σημαντικό υλικό που αποτελείται από ηχητικά και γραπτά ντοκουμέντα, μαρτυρίες και εικαστικά έργα.
Η μεταπτυχιακή φοιτήτρια Ελένη Ρίζου ανέφερε ότι η μεγαλύτερη δυσκολία ήταν η συγκέντρωση του αρχειακού υλικού ενώ ο μεταπτυχιακός Σπύρος Νάκας τόνισε ότι πρέπει να αναδειχθεί η ιστορικότητα του συγκεκριμένου χώρου.
Στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου οι δυνάμεις του Άξονα διέπραξαν πλήθος εγκλημάτων που έμειναν ατιμώρητα: πράξεις βίας κατά της ανθρώπινης ζωής, της σωματικής ακεραιότητας και της ατομικής και δημόσιας περιουσίας, αλλά και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας: μαζικούς φόνους, εκτοπίσεις, φυλακίσεις, βασανισμούς, διώξεις για πολιτικούς, φυλετικούς και θρησκευτικούς λόγους. Η Ήπειρος, στα σύνορα της κατακτημένης Ελλάδας, υπέστη πολλά από τα παραπάνω.
Οι καταδρομείς της γερμανικής μεραρχίας «Εντελβάις» πραγματοποίησαν εκτελέσεις και δολοφονίες αμάχων, βιασμούς, καταστροφές σπιτιών, υποδομών, χωριών και οικισμών, και εκτενείς λεηλασίες. Η εβραϊκή κοινότητα της πόλης εκτοπίστηκε σύσσωμη στα γερμανικά στρατόπεδα εξόντωσης όπου θανατώθηκε το 92% των μελών της. Χιλιάδες Έλληνες χαρακτηρίστηκαν «αντάρτες», «κομμουνιστές», «ύποπτοι κομμουνιστές», «ύποπτοι αντάρτες» και τρομοκρατήθηκαν, φυλακίστηκαν χωρίς δίκη, βασανίστηκαν και φονεύθηκαν σε αντίποινα αντιστασιακής δράσης, τα οποία ξεκινούσαν με συλλήψεις ομήρων όχι μόνο μονωμένα αλλά και συνολικά, με τους κατοίκους ολόκληρων χωριών.
Οι συλληφθέντες οδηγούνταν στα υπόγεια ενός ιστορικού εκπαιδευτηρίου των Ιωαννίνων, στο νεοκλασικό αρχιτεκτονικό κόσμημα της Ζωσιμαίας Σχολής, από τα θρανία της οποίας πέρασαν χιλιάδες Ηπειρώτες μαθητές από την εποχή της ίδρυσής της το 1828. Άνθρωποι που αιχμαλωτίστηκαν, κρατήθηκαν, βασανίστηκαν και συχνά εκτοπίστηκαν σε στρατόπεδα στη Θεσσαλονίκη, εκτελέστηκαν σε αντίποινα ανταρτικών δράσεων ή εστάλησαν για καταναγκαστική εργασία στην Γερμανία και στα κατεχόμενα από αυτή εδάφη. Η Ζωσιμαία της Κατοχής έπαψε να συμβάλλει στη μόρφωση των παιδιών, έγινε μια δεξαμενή θυμάτων για την εφαρμογή αντιποίνων, μια αποθήκη αναλώσιμων ζωών.
Η έκθεση των μεταπτυχιακών φοιτητών του προγράμματος «Επιμέλεια Εκθέσεων: Θεωρητικές και Πρακτικές Προσεγγίσεις» της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων επιχειρεί να ρίξει φως σε άγνωστα και συχνά ανοίκεια γεγονότα που συνέβησαν στον οικείο χώρο του ιστορικού εκπαιδευτηρίου. Διερευνά τα μνημονικά ίχνη ενός δύσκολου και τραυματικού παρελθόντος που η πόλη των Ιωαννίνων σταδιακά λησμόνησε μέσα στη δίνη των περιπετειών της μετεμφυλιακής Ελλάδας.
Την έκθεση συνθέτει φωτογραφικό και εποπτικό υλικό, αρχειακά τεκμήρια, μαρτυρίες κρατουμένων, προφορικές και γραπτές, και μία σειρά πρωτότυπων εικαστικών έργων που δημιουργήθηκαν από προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς εικαστικούς φοιτητές της Σχολής Καλών Τεχνών. Ζωγραφική, εικαστικά βίντεο, χαρακτικά, εγκαταστάσεις, ψηφιακά ηχοτοπία και άλλα υπομνηματίζουν την επιμελητική διαδικασία και συμμετέχουν στην εκθεσιακή αφήγηση.
Σε αυτό το σύνθετο πρότζεκτ δημόσιας ιστορίας για τη «δύσκολη» κληρονομιά της παλιάς Ζωσιμαίας Σχολής, οι φοιτητές θέτουν ζητήματα διαχείρισης της συλλογικής μνήμης και ανάδειξης της βιωμένης εμπειρίας των θυμάτων, καθώς και της σημασίας, ιστορικής, κοινωνικής, καλλιτεχνικής και εκπαιδευτικής, του άγνωστου αυτού υπόγειου χώρου για το παρόν και το μέλλον της πόλης των Ιωαννίνων.
Έρευνα, διοργάνωση, επιμέλεια: Φωτεινή Δαλκαβούκη, Νάνσυ Καμαργιάννη, Ευδοξία Καραγιαννοπούλου, Κατερίνα Καρρά, Σπύρος Νάκας, Αγαθή Παππά και Ελένη Ρίζου, μεταπτυχιακοί φοιτητές του προγράμματος σπουδών «Επιμέλεια Εκθέσεων: Θεωρητικές και Πρακτικές Προσεγγίσεις» της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
Εποπτεία και συντονισμός: Εσθήρ Σολομών, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Μουσειολογίας, σε συνεργασία με τους και Νίκο Αρτέμη, Αναπληρωτή Καθηγητή Ψηφιακών Μορφών Τέχνης, Νίκο Κωνσταντίνου, ΕΔΙΠ-πληροφορικό και Ευάγγελο Γκόκα, Καθηγητή Ζωγραφικής και Κοσμήτορα της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
Συμμετέχουν με εικαστικά έργα: Αιμίλιος Αγόρου, Τάμτα Αντώνοβα, Πολυξένη Αποστολοπούλου, Ιωσηφίνα Αργυρού, Κωνσταντίνος Γκίκας, Κωνσταντίνος Γκώνος, Ανδρομάχη Ζαχαριά, Νένα Κάλπη, Γιάννης Καραγιαννόπουλος, Σωτήρης Κατελάρης, Όλγα Κοσμίδου, Κωνσταντίνα Λύτρα, Ευανθία Παλληκαράκη, Αγαθή Παππά, Κωνσταντίνα Πολίτη, Βασιλική Σιαταρά, Νάγια Σούλη, Ρένος-Φώτης Σίνος, Χριστίνα Σπυροπούλου, Λίζα Στοΐτση, Βάσω Σφαιροπούλου, Λάουρα Τσιάτη Αναστασία, Τσίτσου, Γεωργία Χριστάνα.
Οι διοργανωτές απευθύνουν θερμές ευχαριστίες στον Αλέκο Ράπτη, ιστορικό ερευνητή, τον Φιλήμονα Καραμήτσο, δημοσιογράφο, και την αρχιτέκτονα Ματίνα Δεδικούση.
Διάρκεια έκθεσης: 18 έως 24 Ιανουαρίου 2024
‘Ωρες λειτουργίας: Παρασκευή 19/1, Δευτέρα 22/1, Τρίτη 23/1, Τετάρτη 24/1: 17.00-21.00. Σάββατο 20/1 και Κυριακή 21/1: 11.00-19.00.
Παλαιά Ζωσιμαία Σχολή, 1ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων, Ζωσιμάδων 1 (έναντι παλαιού ΚΤΕΛ)
