Η πολυποίκιλη παρουσία της Τουρκίας στα Βαλκάνια

 

Θεοφάνης Μαλκίδης

Η πολυποίκιλη παρουσία της Τουρκίας  στα Βαλκάνια

 Οι συγκλονιστικές και μεγάλες πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές στις χώρες της Χερσονήσου του Αίμου, στις αρχές της δεκαετίας του 1990,   δημιούργησαν νέες συνθήκες τις οποίες έσπευσε να επωφεληθεί η Τουρκία. Στην πρώτη περίοδο που ακολούθησε την πτώση των καθεστώτων στην περιοχή, δημιουργήθηκε από την τουρκική πολιτική ένα πλαίσιο επανασύνδεσης με αυτό που ονομάζει  οθωμανικό ιστορικό παρελθόν, «Γαλάζια Πατρίδα», «Στρατηγικό Βάθος», « Σύνορα της Καρδιάς μας»,  με τους μουσουλμανικούς- τουρκικούς πληθυσμούς και τις ομόθρησκες κοινότητες. Συνδυασμένη δηλαδή η πάντα παρούσα κεμαλική διάσταση, το Ισλάμ και την   Οθωμανική κληρονομιά, ο εθνικισμός και η κάθε είδους παρέμβαση.

Στην Αλβανία δόθηκαν ενισχύσεις για την επιστροφή του πληθυσμού προς το Ισλάμ, με την επισκευή, ανακατασκευή χώρων λατρείας που υπενθύμιζαν την οθωμανική κληρονομιά. Ταυτόχρονα με τουρκική παρότρυνση η χώρα έγινε μέλος της Ισλαμικής Διάσκεψης, ενώ υλοποιήθηκαν προγράμματα στρατιωτικής, οικονομικής και άλλων μορφών συνεργασίας.

Στην πρώην Γιουγκοσλαβία- με εξαίρεση τις δημοκρατίες όπου ο χριστιανικός πληθυσμός υπερτερεί- η Τουρκία αναλαμβάνει να διεκπεραιώσει την πολιτική προστασίας των τουρκικών-μουσουλμανικών πληθυσμών. Αυτό έγινε γνωρίζοντας το άτοπο του επιχειρήματος την ώρα που οι συγκρούσεις με ισλαμικές δυνάμεις (Σαουδική Αραβία, Κατάρ Κουβέιτ) και άλλες ομάδες (αλβανικό κίνημα) ήταν ορατές.

Στη Βουλγαρία, οι τουρκικές κινήσεις στην πρώτη περίοδο μετάβασης ήταν πιο επιθετικές αφού το καθεστώς Ζίφκοφ υπεύθυνο (;) για τη φυγή χιλιάδων Τούρκων είχε καταρρεύσει και τώρα υπήρχε ελευθερία πολιτικής δράσης από την τουρκική πλευρά. Τα νέα βουλγαρικά δεδομένα άνοιξαν το δρόμο στην Τουρκία, η οποία με όπλο την κρίσιμης σημασίας πληθυσμιακή μάζα Τούρκων και μουσουλμάνων (Πομάκοι, Ρομά), συμμετείχε στις διάφορες κυβερνήσεις συνασπισμού καταλαμβάνοντας καίριους υπουργικούς θώκους. Στη Ρουμανία, όπως και στη Μολδαβία, μπορεί η παρουσία της Τουρκίας να περιορίζεται στην οικονομία, ωστόσο δεν παύει να ενδιαφέρεται για τους εκεί τουρκικούς ή τουρκόφωνους πληθυσμούς.

Η τουρκική συμμετοχή στις ειρηνευτικές δυνάμεις στην Αλβανία, στα Σκόπια, στη Βοσνία- Ερζεγοβίνη και το Κοσσυφοπέδιο, δημιουργεί νέα δεδομένα για την Τουρκία, η οποία εκτός από τους προφανείς στόχους της εκάστοτε συμμαχικής αποστολής επιδιώκει να συνδεθεί στενά με παλιές και νέες δυνάμεις, στο συμβολικό και στο πολιτικό πεδίο (Πρίστινα). Ακόμη και όταν αυτές δεν υπάρχουν τις εφευρίσκει στηριζόμενη στις θρησκευτικές παραδόσεις ( Ελμπασάν, Νόβι Παζάρ).

Στην Αλβανία η ναυτική συνεργασία στο Πασαλιμάνι (Αυλώνα), η κατασκευή υποδομών, πολιτική δράση, η οικονομία και η επιχειρηματικότητα, η ισλαμική εκπαίδευση, είναι μερικά δείγματα της τουρκικής παρουσίας.

Στη Βοσνία -Ερζεγοβίνη η σύνθεση της ομοσπονδίας συγκροτεί ένα φιλικό περιβάλλον για τις τουρκικές δυνάμεις οι οποίες με τη σειρά τους διαμορφώνουν ένα πλαίσιο ελεύθερης δράσης.

Στα Σκόπια η συμφωνία της Αχρίδας έδωσε το δικαίωμα στην Τουρκία να παρεμβαίνει και τυπικά εκεί όπου άλλοτε οι δυνάμεις της αναλωνόταν σε μυστικές κινήσεις. Το γεγονός ότι η συμφωνία επιτρέπει σε 16 από τους 81 δήμους της χώρας να υψώνεται η τουρκική σημαία, δεν έχει μόνο σημειολογικά χαρακτηριστικά. Η τουρκική παρουσία στη χώρα αποκτά πλέον άλλη δυναμική, η οποία διαπιστώνεται και από τη θέση των τουρκικών πληθυσμών στα Σκόπια και σε άλλες πόλεις και περιοχές (Κουμάνοβο, Τέτοβο, Μοναστήρι όπου και το μουσείο του Μουσταφά Κεμάλ).

Στη Βουλγαρία η διαχρονική παρουσία στα πολιτικά δρώμενα της τουρκικής μειονότητας επιτρέπει στην Τουρκία να δίνει πιο συγκεκριμένο χαρακτήρα στη δράση της. Αρχηγοί κομμάτων, βουλευτές, δήμαρχοι, μουφτήδες, και άλλοι παράγοντες της βουλγαρικής πολιτικής ζωής- χριστιανοί και μουσουλμάνοι- είναι προσανατολισμένοι προς την Τουρκία, αφού η σημερινή κατάσταση δεν επιτρέπει άλλες απόψεις.

Στη Ρουμανία και τη Μολδαβία, οι Ταταρικοί πληθυσμοί στην πρώτη και οι Γκαγκαούζοι στη δεύτερη δίνουν μία δυναμική, αλλά προς στιγμήν έχουν τη θέση της εφεδρείας στον τουρκικό σχεδιασμό. Ωστόσο δεν παραγράφονται και γι΄ αυτό και συχνά- πυκνά γίνονται (και εκεί) αναφορές για τα δικαιώματά τους.

Στη Σερβία, το Μαυροβούνιο και το Κοσσυφοπέδιο η τουρκική θέση έχει τρεις συγκεκριμένους στόχους: Την περιοχή του Νόβι Παζάρ στη Σερβία, τους ελάχιστους μεν διακριτούς δε τουρκικούς πληθυσμούς, ελάχιστη έστω παρουσία στο Μαυροβούνιο και τη δράση στη νέα πολιτική σκηνή της Πρίστινα των τουρκικών πληθυσμών και των προσκείμενων σ’ αυτούς κομμάτων.

Στο Κοσσυφοπέδιο όμως, εκεί όπου οι τάσεις και τα συμφέροντα διασταυρώνονται κατά αξεδιάλυτο τρόπο, προσδοκά την επόμενη ημέρα να έχει αναβαθμισμένο ρόλο, τόσο από την πλευρά της συμβολής στην επιχείρηση του ΝΑΤΟ -ΟΗΕ, όσο και από πλευράς παρέμβασης στα πολιτικά πράγματα και τους θεσμούς. Βεβαίως η τουρκική θέση μπορεί να περιπλέκεται από την αναβλητικότητα της διεθνούς κοινότητας για το καθεστώς του Κοσσυφοπεδίου, η Τουρκία όμως επιθυμεί παρά το κόστος- οικονομικό και πολιτικό- να έχει παρουσία.

Το άλλο σκέλος της σημερινής παρουσίας της Τουρκίας στα Βαλκάνια αφορά την οικονομία. Είναι γεγονός ότι τα τουρκικά προϊόντα έχουν τοποθετηθεί σε όλην τη Βαλκανική δημιουργώντας ένα ισχυρό πλέγμα οικονομικής δύναμης. Οι «πυραμίδες» το 1997 στην Αλβανία, οι οποίες συγκέντρωσαν τις αποταμιεύσεις όλων σχεδόν των Αλβανών πολιτών είχαν άμεση σχέση με την Τουρκία. Η μεγαλύτερη εξ΄ αυτών των παρατραπεζών ήταν τουρκικών συμφερόντων και επικεφαλής της ήταν ο αρχηγός των αλβανικών μυστικών υπηρεσιών, ο οποίος κατέφυγε διωκόμενος στην Τουρκία.

Στη Βουλγαρία, οι ιδιωτικοποιημένες επιχειρήσεις καταλήγουν σε τουρκικές πολυεθνικές, οι οποίες είτε προσδοκούν να λειτουργήσουν μονοπωλιακά σε μία οικονομία υπό ένταξη στην ΕΕ., ενώ στη Μολδαβία η θρησκευτική παράμετρος και η κοινή γλώσσα ωθούν το τουρκικό κράτος αφενός να επενδύει σε επισφαλή εγχειρήματα από πλευράς οικονομίας, αφετέρου να προσδοκά πολιτικά οφέλη.

Η σημερινή τουρκική παρουσία στα Βαλκάνια αποτελεί σημαντική παράμετρος για τις εξελίξεις στην περιοχή. Και αυτό παρατηρείται όχι μόνο στο πεδίο της επιβίωσης των τουρκικών πληθυσμών, της θρησκευτικής συγγένειας ή της οικονομικής διείσδυσης, αλλά κυρίως στο πεδίο της δραστηριότητας, του προγραμματισμού και των πολιτικών αποτελεσμάτων. Είναι πλέον σήμερα προφανές ότι η τουρκική πολιτική εκτός από την κουρδική, ευρωπαϊκή, ασιατική και αμερικάνικη διάστασή της έχει και βαλκανική. Διακριτή και συγκεκριμένη.

Η συνέντευξη στο ραδιοφωνικό σταθμό Ράδιο Πρώτο της Λευκωσίας.