Η ψυχοπαθολογία της πείνας, του φόβου και του άγχους: Νευρώσεις και ψυχονευρώσεις.
Συγγραφείς, οι νευρολόγοι – ψυχίατροι, Φ. Σκούρας & Α. Χατζηδήμος και Α. Καλούσης και Γ. Παπαδημητρίου, Αθήνα 1947.
Υπάρχουν πολλοί λόγοι που ωθούν κάποιον να γράψει για το συγκεκριμένο έργο. Όχι μόνο να τιμήσει τη μνήμη του Θανάση Τζαβάρα για την πολυετή προσφορά του στο χώρο της Ψυχιατρικής και της ιατρικής επιστήμης γενικότερα.
Πρόκειται για ένα μεγάλο βιβλίο, για ένα έργο – σταθμός στην ελληνική επιστημονική βιβλιογραφία. Ουσιαστικά, οι τέσσερις νεαροί νευρολόγοι-ψυχίατροι (νευροψυχίατροι, ίσως είναι ο πιο αξιόπιστος όρος), με την δουλειά τους αυτή, προβαίνουν στην παρουσίαση του ιατρικού ιστορικού της Κατοχής της πατρίδας μας από τη χιτλεροφασιστική λαίλαπα. Λέγοντας ιατρικό ιστορικό της Κατοχής (αυτός ήταν και ο υπέρτιτλος της αρχικής έκδοσης, που απουσιάζει στην επανέκδοση του 1991), εννοούν την καταγραφή και λεπτομερή εξέταση των παθολογικών και ψυχιατρικών καταστάσεων που προκάλεσαν στον ελληνικό λαό, τα δεινά, η πείνα και οι στερήσεις κάθε είδους, στην περίοδο της Κατοχής.
Αναφέρθηκε η λέξη έργο – σταθμός και αυτό είναι χωρίς καμία υπερβολή, αφού:
– Πρόκειται για την πρώτη δημοσιευθείσα, πρωτότυπη, επιστημονική μελέτη, στην ιστορία της Ψυχιατρικής στη χώρα μας και όχι για κάποια αντιγραφή, προσαρμογή, μεταγραφή ή απλά μετάφραση ενός ξένου ειδικού εγχειριδίου, κάτι πολύ συνηθισμένο στις προηγούμενες δεκαετίες. Αυτόνομος, ντόπιος, νευροψυχιατρικός λόγος λοιπόν. Λόγος εξω-ακαδημαϊκός (ουδείς εκ των συμμετεχόντων, κατέλαβε ποτέ κάποια πανεπιστημιακή έδρα) και λόγος, προϊόν συλλογικής δουλειάς και (όπως φαίνεται) άψογης συνεργασίας.
– Οι συγγραφείς, χρησιμοποιούν στατιστική μεθοδολογία, δείγμα πληθυσμού, εξάγουν συμπεράσματα και πορίσματα, λαμβάνοντας υπόψιν τις πιο σύγχρονες επιστημονικές απόψεις και θεωρίες της εποχής τους και εντυπωσιακά, χρησιμοποιούν, έναν απίστευτο όγκο βιβλιογραφικών δεδομένων. Δηλαδή, έχουμε ένα εντελώς up to date βιβλίο για το 1947.
– Αν και κινούμενο σε ψυχαναλυτική κατεύθυνση, κανένα σημείο του έργου δεν είναι δυσνόητο – μιλάμε για παντελή απουσία obscurantism, φαινόμενο που μεταγενέστεροι ψυχαναλυτές όχι μόνο δεν προσπάθησαν να αποφύγουν, αλλά μάλλον και το επιδίωξαν (π.χ. Λακάν). Και επειδή αναφέρθηκε η Ψυχανάλυση, καλό είναι να διαβαστούν οι κριτικές (διθυραμβικές) που επεφύλαξε ο αριστερός τύπος της εποχής για το έργο (π.χ. η βιβλιοπαρουσίαση του Μάρκου Αυγέρη στον “Ρίζο της Δευτέρας” ) και να τις αντιπαραβάλλει με τις γνωστές αηδίες για την “παραδοσιακή εχθρότητα που ένιωθαν οι δογματικοί σταλινικοί, για τον Φρόυντ και το έργο του”. !!!
– Το βιβλίο, είναι γραμμένο στην δημοτική, γεγονός που από μόνο του είναι πολύ σημαντικό, αφού καταρρίπτει την ευρύτατα ως τότε διατυπωμένη και παραδεκτή άποψη, ότι η γλώσσα του λαού μπορεί είναι εξαιρετική για την ποίηση και τη λογοτεχνία γενικότερα, αλλά αδυνατεί να διατυπώσει σωστά την επιστημονική ορολογία, ενώ ακριβώς το αντίθετο ισχύει για την καθαρεύουσα (που ούτε και αυτό είναι ορθό).
– Οι συγγραφείς, δεν μένουν μόνο στα επίπεδα της ιατρικής και ψυχιατρικής (αξίζει για παράδειγμα, να διαβαστεί, το κεφάλαιο για την πείνα και η περιγραφή των παθοφυσιολογικών μηχανισμών της), αλλά προχωρούν ακόμα πιο πέρα. Εκτός από τις περιγραφές από την ψυχοπαθολογία, έχουμε εύστοχες και διαφωτιστικές (πάντα μέσα στο θέμα) παρεμβολές και αντίστοιχες παρατηρήσεις, από την Κοινωνιολογία, τη Λογοτεχνία, τη Φιλοσοφία, την Εθνολογία, κλπ, αποκαλύπτοντας έτσι ευρυμάθεια και πλούτο ενδιαφερόντων.
– Μέσα από τις περιγραφές, καταδεικνύεται το αδιαμφισβήτητο γεγονός, ότι σε περιόδους έντασης και οικονομικής κρίσης, ανοίγονται δύο δρόμοι:
Ο ένας, είναι ο δρόμος της υποταγής στον εχθρό, (ή ακόμα περισσότερο της συνεργασίας μαζί του), που στοχεύει στην εξασφάλιση της ατομικής επιβίωσης (άντε και της οικογενειακής), δρόμος που αποτελεί παλινδρόμηση του ανθρώπου σε κατώτερες βιολογικά και ιστορικά μορφές ύπαρξης.
Ο άλλος είναι ο δρόμος της αντίστασης: Αντίσταση στην υποταγή, στην εξουθένωση, αντίδραση στο κακό και το άδικο, πεισματική άρνηση της ανθρώπινης ύπαρξης να απωλέσει την ακεραιότητά της και προ παντός την αξιοπρέπειά της. Η λέξη αξιοπρέπεια είναι και αυτή που πρέπει να τονιστεί. Η αντίσταση στην Κατοχή, δεν σχετίζεται με μεταφυσικά ερωτήματα και υπαρξιστικές αγωνίες, όπως ήθελε ο Σαρτρ, αλλά αποτέλεσε πάνω από όλα αγώνα για την διατήρηση της αξιοπρέπειας, τόσο της ατομικής, όσο και του συνόλου. Μια αντίσταση, που ενώ ήταν αρχικά ασχημάτιστη, σπασμωδική, έλαβε τους τελευταίους μήνες της Κατοχής γιγάντιες διαστάσεις. Μόνο έτσι, μπορούν να εξηγηθούν τα φαινόμενα που όλοι γνωρίζουμε, όπως αυτά της ηρωικής περιφρόνησης του θανάτου και της αυτοθυσίας. Με άλλα λόγια, περιγράφετα διεξοδικά, η έξαρση που οδηγεί την ανθρώπινη ψυχή, η πίστη ότι ο αγώνας που δίνει είναι καλός, τίμιος και δίκαιος.
Το τελευταίο είναι και αυτό που δίνει στο βιβλίο ανυπολόγιστη αξία και το καθιστά επίκαιρο όσο ποτέ.
Y. Γ. Αναζητώντας πάντως την ψυχική ανθεκτικότητα σε ζόρικους καιρούς, να υπενθυμίσουμε την έρευνα των Ελλήνων ψυχιάτρων που έδειξε πως στη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής όσοι αντιστάθηκαν στον κατακτητή ΔΕΝ ανέπτυξαν σημαντική ψυχοπαθολογία, σε αντίθεση με τους "συνετούς" και "φρόνιμους" που "έκατσαν στα αυγά τους".
http://metwpoistorias.blogspot.com/2016/02/blog-post.html
