Το άγαλμα του Θουκυδίδη στην Βιέννη μπροστά από το εθνικό κοινοβούλιο της Αυστρίας!
ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ
Ἱστορίαι (3.82.1-3.82.7)
Άγγ. Βλάχος (απόδοση στα Νεοελληνικά)
[3.82.1]
Σ᾽ αυτές τις ακρότητες έφτασε ο εμφύλιος πόλεμος και προκάλεσε μεγάλη
εντύπωση, γιατί ήταν ο πρώτος που έγινε. Αργότερα μπορεί κανείς να πει
ότι ολόκληρος ο ελληνισμός συνταράχτηκε, γιατί παντού σημειώθηκαν
εμφύλιοι σπαραγμοί. Οι δημοκρατικοί καλούσαν τους Αθηναίους να τους
βοηθήσουν και οι ολιγαρχικοί τους Λακεδαιμονίους. Όσο διαρκούσε η ειρήνη
δεν είχαν ούτε πρόφαση, αλλά ούτε την διάθεση να τους καλέσουν για
βοήθεια. Με τον πόλεμο, όμως, καθεμιά από τις αντίπαλες πολιτικές
παρατάξεις μπορούσε εύκολα να βρει ευκαιρία να προκαλέσει εξωτερική
επέμβαση για να καταστρέψει τους αντιπάλους της και να ενισχυθεί η ίδια
για ν᾽ ανατρέψει το πολίτευμα. [3.82.2]
Οι εμφύλιες συγκρούσεις έφεραν
μεγάλες κι αμέτρητες συμφορές στις πολιτείες, συμφορές που γίνονται και
θα γίνονται πάντα όσο δεν αλλάζει η φύση του ανθρώπου, συμφορές που
μπορεί να είναι βαρύτερες ή ελαφρότερες κι έχουν διαφορετική μορφή
ανάλογα με τις περιστάσεις. Σε καιρό ειρήνης και όταν ευημερεί ο κόσμος
και οι πολιτείες, οι άνθρωποι είναι ήρεμοι γιατί δεν τους πιέζουν
ανάγκες φοβερές. Αλλ᾽ όταν έρθει ο πόλεμος που φέρνει στους ανθρώπους
την καθημερινή στέρηση, γίνεται δάσκαλος της βίας κι ερεθίζει τα
πνεύματα του πλήθους σύμφωνα με τις καταστάσεις που δημιουργεί. [3.82.3]
Ο εμφύλιος πόλεμος, λοιπόν, μεταδόθηκε από πολιτεία σε πολιτεία. Κι
όσες πολιτείες έμειναν τελευταίες, έχοντας μάθει τί είχε γίνει αλλού,
προσπαθούσαν να υπερβάλουν σ᾽ επινοητικότητα, σε ύπουλα μέσα και σε
ανήκουστες εκδικήσεις. [3.82.4]
Για να δικαιολογούν τις πράξεις τους
άλλαζαν ακόμα και την σημασία των λέξεων. Η παράλογη τόλμη θεωρήθηκε
ανδρεία και αφοσίωση στο κόμμα, η προσωπική διστακτικότητα θεωρήθηκε
δειλία που κρύβεται πίσω από εύλογες προφάσεις και η σωφροσύνη προσωπίδα
της ανανδρίας. Η παραφορά θεωρήθηκε ανδρική αρετή, ενώ η τάση να
εξετάζονται προσεκτικά όλες οι όψεις ενός ζητήματος θεωρήθηκε πρόφαση
για υπεκφυγή. [3.82.5] Όποιος ήταν έξαλλος γινόταν ακουστός, ενώ όποιος
έφερνε αντιρρήσεις γινόταν ύποπτος. Όποιον επινοούσε κανένα τέχνασμα και
πετύχαινε, τον θεωρούσαν σπουδαίο, κι όποιον υποψιαζόταν σύγκαιρα και
φανέρωνε τα σχέδια του αντιπάλου, τον θεωρούσαν ακόμα πιο σπουδαίο. Ενώ
όποιος ήταν αρκετά προνοητικός, ώστε να μην χρειαστούν τέτοια μέσα,
θεωρούσαν ότι διαλύει το κόμμα και ότι είναι τρομοκρατημένος από την
αντίπαλη παράταξη. Με μια λέξη, όποιος πρόφταινε να κάνει κακό πριν από
άλλον, ήταν άξιος επαίνου, καθώς κι εκείνος που παρακινούσε στο κακό
όποιον δεν είχε σκεφτεί να το κάνει. [3.82.6]
Αλλά και η συγγένεια
θεωρήθηκε χαλαρότερος δεσμός από την κομματική αλληλεγγύη, γιατί οι
ομοϊδεάτες ήσαν έτοιμοι να επιχειρήσουν οτιδήποτε, χωρίς δισταγμό, και
τούτο επειδή τα κόμματα δεν σχηματίστηκαν για να επιδιώξουν κοινή
ωφέλεια με νόμιμα μέσα, αλλά, αντίθετα, για να ικανοποιήσουν την
πλεονεξία τους παρανομώντας. Και η μεταξύ τους αλληλεγγύη βασιζόταν
περισσότερο στην συνενοχή τους παρά στους όρκους τους στους θεούς.
[3.82.7] Τις εύλογες προτάσεις των αντιπάλων τις δέχονταν με
υστεροβουλία και όχι με ειλικρίνεια για να φυλαχτούν από ένα κακό αν οι
άλλοι ήσαν πιο δυνατοί.
Και προτιμούσαν να εκδικηθούν για κάποιο κακό
αντί να προσπαθήσουν να μην το πάθουν. Όταν έκαναν όρκους για κάποια
συμφιλίωση, τους κρατούσαν τόσο μόνο όσο δεν είχαν την δύναμη να τους
καταπατήσουν, μη έχοντας να περιμένουν βοήθεια από αλλού. Αλλά μόλις
παρουσιαζόταν ευκαιρία, εκείνοι που πρώτοι είχαν ξαναβρεί το θάρρος
τους, αν έβλεπαν ότι οι αντίπαλοί τους ήσαν αφύλαχτοι, τους χτυπούσαν κι
ένιωθαν μεγαλύτερη χαρά να τους βλάψουν εξαπατώντας τους, παρά
χτυπώντας τους ανοιχτά. Θεωρούσαν ότι ο τρόπος αυτός όχι μόνο είναι, πιο
ασφαλής αλλά και βραβείο σε αγώνα δόλου.
Γενικά είναι ευκολότερο να
φαίνονται επιδέξιοι οι κακούργοι, παρά να θεωρούνται τίμιοι όσοι δεν
είναι δόλιοι. Οι περισσότεροι άνθρωποι προτιμούν να κάνουν το κακό και
να θεωρούνται έξυπνοι, παρά να είναι καλοί και να τους λένε κουτούς.
[3.82.8] Αιτία όλων αυτών ήταν η φιλαρχία που έχει ρίζα την πλεονεξία
και την φιλοδοξία που έσπρωχναν τις φατρίες ν᾽ αγωνίζονται με λύσσα. Οι
αρχηγοί των κομμάτων, στις διάφορες πολιτείες, πρόβαλλαν ωραία
συνθήματα. Ισότητα των πολιτών από την μια μεριά, σωφροσύνη της
αριστοκρατικής διοίκησης από την άλλη. Προσποιούνταν έτσι ότι υπηρετούν
την πολιτεία, ενώ πραγματικά ήθελαν να ικανοποιήσουν προσωπικά
συμφέροντα και αγωνίζονταν με κάθε τρόπο να νικήσουν τους αντιπάλους
τους.
Τούτο τους οδηγούσε να κάνουν τα φοβερότερα πράματα επιδιώκοντας
να εκδικηθούν τους αντιπάλους τους, όχι ώς το σημείο που επιτρέπει η
δικαιοσύνη ή το συμφέρον της πολιτείας, αλλά κάνοντας τις αγριότερες
πράξεις, με μοναδικό κριτήριο την ικανοποίηση του κόμματός τους.
Καταδίκαζαν άνομα τους αντιπάλους τους ή άρπαζαν βίαια την εξουσία,
έτοιμοι να κορέσουν το μίσος τους. Καμιά από τις δύο παρατάξεις δεν είχε
κανέναν ηθικό φραγμό κι εκτιμούσε περισσότερο όσους κατόρθωναν να
κρύβουν κάτω από ωραία λόγια φοβερές πράξεις. Όσοι πολίτες ήσαν
μετριοπαθείς θανατώνονταν από την μια ή την άλλη παράταξη, είτε επειδή
είχαν αρνηθεί να πάρουν μέρος στον αγώνα είτε επειδή η ιδέα και μόνο ότι
θα μπορούσαν να επιζήσουν προκαλούσε εναντίον τους τον φθόνο.
