Τό εὔδρομο «ΕΛΛΗ» ἦταν πλοῖο Ἀμερικανικῆς ναυπήγησης τοῦ 1912 τό ὁποῖο εἶχε ναυπηγηθεῖ μετά ἀπό παραγγελία τῆς κινεζικῆς κυβέρνησης στίς ΗΠΑ. Τό σκάφος εἶχε ὁλοκληρωθεῖ κατασκευαστικά, ἀλλά λόγω ἀδυναμίας τῆς κινεζικῆς κυβέρνησης νά τό πληρώσει, ἀγοράστηκε ἀπό τήν Ἑλληνική κυβέρνηση τό 1914 καί πῆρε τήν ὀνομασία «ΕΛΛΗ».
Τά τεχνικά χαρακτηριστικά του πλοίου ἦταν :
Μῆκος : 98 μέτρα
Πλάτος : 12 μέτρα
Βύθισμα : 4,3 μέτρα
Ἐκτόπισμα : 2115 τόνους
Ὁπλισμός : 2 μονούς πύργους μέ πυροβόλα τῶν 150 χιλιοστῶν, 4 μονούς πύργους μέ πυροβόλα τῶν 102 χιλιοστῶν, 2 τορπιλοσωλῆνες τῶν 19 in.
Μέγιστη Ταχύτητα : 21 κόμβοι.
Ὅταν τό πλοῖο παραλήφθηκε, τό Ἑλληνικό Ναυτικό, ἀποφάσισε νά γίνουν κάποιες ἀλλαγές καί μετασκευές στόν ὁπλισμό τοῦ σύμφωνα μέ τίς τότε ἀνάγκες. Ἔτσι λοιπόν τό πλοῖο ὁδηγήθηκε σέ γαλλικά ναυπηγεῖα γιά τήν πραγματοποίηση τῆς μετασκευῆς.
Ἡ μετασκευή περιλάμβανε τήν ἀπομάκρυνση τῶν μονῶν πύργων τῶν πυροβόλων τῶν 150 χιλιοστῶν καί στή θέση τούς τήν ἐγκατάσταση 3 μονῶν πύργων πυροβόλων τῶν 152 χιλιοστῶν κατά τόν διαμήκη ἄξονα τοῦ πλοίου. Ἔτσι τοποθετήθηκε 1 πύργος στήν πλώρη, 1 στήν πρύμνη καί 1 στό μέσον του σκάφους. Κατά τήν μετασκευή ἀφαιρέθηκαν καί οἱ πύργοι μέ τά πυροβόλα τῶν 102 χιλιοστῶν καί στήν θέση τούς τοποθετήθηκαν 4 ἀντιαεροπορικά πυροβόλα ἐκ τῶν ὁποίων 2 πυροβόλα τῶν 66 χιλιοστῶν καί 2 πυροβόλα τῶν 40 χιλιοστῶν.
Ἐπίσης μιά σημαντικότατη καινοτομία τῆς μετασκευῆς, ἦταν ἡ προσθήκη δυνατότητας μεταφορᾶς καί πόντισης περίπου 100 ναρκῶν. Αὐτό ἦταν καί τό σημεῖο μέ τό ὁποῖο προσδόθηκε μιά νέα δυνατότητα στό Ἑλληνικό Ναυτικό. Ἡ δυνατότητα τῆς ἐπιθετικῆς ναρκοθέτησης ἡ ὁποία ἀνησύχησε τό Ἰταλικό Πολεμικό Ναυτικό, βλέποντας ὅτι μπορεῖ νά εἶχαν πρόβλημα στήν μετακίνησή τους στά Αἰγαῖο μιᾶς καί τό «Ἕλλη» μέ 2 – 3 διελεύσεις θά μποροῦσε νά τοποθετήσει σέ καίριους διαδρόμους του Ἰταλικοῦ Ναυτικοῦ 200 – 300 νάρκες.
Αὐτό ἦταν καί τό σημεῖο ὅπου ἀποφασίστηκε ἀπό τούς Ἰταλούς ἡ βύθιση τοῦ εὐδρόμου. Έτσι λοιπόν διατάχθηκε τό ὑποβρύχιο «Delfino», νά ἀποπλεύσει ἀπό τήν βάση του στήν Λέρο καί νά μεταβεῖ στήν Τῆνο μέ σκοπό νά βυθίσει τό Ἑλληνικό εὔδρομο τό ὁποῖο συμμετεῖχε στίς ἑορταστικές ἐκδηλώσεις τῆς Κοίμησης τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου στό νησί.
Ἄρθρο τῆς ἐφημερίδας «Ἀσύρματος» γιά τόν τορπιλισμό τοῦ «Ἕλλη»
Τό πρωί τῆς 15 Αὐγούστου τοῦ 1940 καί ὥρα 08:25 τό πρωί περίπου, τό Ἰταλικό ὑποβρύχιο “Delfino” ἐξαπέλυσε 3 τορπίλες ἐναντίον τῶν Ἑλληνικῶν πλοίων «Ἕλλη», «Ἕσπερος» καί «Ἔλση». Ἡ πρώτη τορπίλη πού εἶχε στόχο τό «Ἕλλη», τό χτύπησε ἀνάμεσα στίς 2 καπνοδόχους ἐνῶ οἱ ἄλλες 2 ἀστόχησαν καί κατέληξαν στό λιμενοβραχίονα.
Παρά τίς ὑπεράνθρωπες προσπάθειες τοῦ πληρώματος, ὕστερα ἀπό περίπου μιάμιση ὥρα, τό Ἑλληνικό πολεμικό πλοῖο βρισκόταν στόν βυθό τοῦ λιμανιοῦ. Τό χτύπημα στοίχισε τήν ζωή σέ 3 ὑπαξιωματικούς καί 6 ναῦτες οἱ ὁποῖοι ἦταν :
Ἀρχικελευστής Κατσαίνης Π.
Κελευστής Παπανικολάου Ν.
Ὑποκελευστής Μαντούβαλος Ι.
Ναύτης Ἀνεστόπουλος Ι.
Ναύτης Γρίβας Γ.
Νάυτης Μπόνος Γ.
Ναύτης Καλλιᾶς Α.
Ναύτης Τομαρᾶς Δ.
Ναύτης Πέτας Μ.
Μιά γυναίκα ὑπέστη ἀνακοπή καί πέθανε, ἐνῶ τραυματίστηκαν καί κάποιοι πολίτες ἀπό τήν πρόσκρουση τῶν τορπιλῶν στόν λιμενοβραχίονα.
Μετά τήν ἐπίθεση διεξήχθησαν ἔρευνες ἀπό τό Ἑλληνικό Πολεμικό Ναυτικό προκείμενου νά διαπιστωθεῖ ἡ ταυτότητα τοῦ ὑποβρυχίου. Κατά τίς ἔρευνες ἀνασύρθηκαν κομμάτια τορπιλῶν μέ Ἰταλικά γράμματα καί σειριακούς ἀριθμούς ἐπάνω τους, σημάδια πού προδιδαν τήν ταυτότητα τῶν δραστῶν τοῦ ὕπουλου χτυπήματος ἐν καιρῶ εἰρήνης.
Ὑποβρύχιο ἴδιου τύπου μέ τό «Delfino»
Τό Ἰταλικό ναυαρχεῖο δέν ἀνησυχοῦσε γιά τήν ἰσχύ τοῦ Ἑλληνικοῦ Ναυτικοῦ πού τυπικά δέν μποροῦσε νά ἀντιπαρατεθεῖ στό πανίσχυρο Ἰταλικό Ναυτικό, ἀλλά φοβόταν ὅτι ὁ κύριος ἀντίπαλός του στήν Μεσόγειό –το Βρετανικό Ναυτικό- το ὁποῖο μποροῦσε ἀπό τίς 2 βάσεις του, στό Γιβλαρτάρ καί στην Ἀλεξάνδρεια νά ἐλέγξει καί τά 2 ἄκρα τῆς Μεσογείου , θά χρησιμοποιοῦσε τόν Ἑλληνικό στόλο καί ἰδίως τό «Ἕλλη» γιά νά δυσχεράνει ἤ καί νά ἀπαγορεύσει τόν πλοῦ τῶν Ἰταλικῶν πολεμικῶν στό Αἰγαῖο καί στά Δωδεκάνησα.
Ὁ τορπιλισμός τοῦ εὔδρομου στέρησε τό Ἑλληνικό Βασιλικό Ναυτικό ἀπό μιά πολύτιμη μάχιμη μονάδα ἡ ὁποία θά μποροῦσε νά βελτιώσει τήν θέση τῆς χώρας μας στήν προσπάθεια διατήρησης τοῦ ἐλέγχου τῶν θαλασσῶν μας στήν διαφαινόμενη πολεμική σύγκρουση.
Ἔτσι λοιπόν τήν 28Η Ὀκτωβρίου 1940 πού τό ραδιόφωνο μετέδιδε «Αἵ Ἰταλικαί στρατιωτικαί δυνάμεις προσβάλλουν ἀπό τῆς πέμπτης καί τριάντα πρωινῆς της σήμερον τά ἡμέτερα τμήματα προκαλύψεως τῆς ἑλληνοαλβανικῆς μεθορίου» , τό εὔδρομο «Ἕλλη» δέν μποροῦσε νά παράσχει τίς πολύτιμες ὑπηρεσίες στήν ἄμυνα τοῦ ἔθνους.
τοῦ Σβίλλια Διονύσιου
