Τις πολλαπλές υπηρεσίες του Κωνσταντίνου Κανάρη στο Έθνος περιέγραψε σε συντομία ο Σπ. Μαρκεζίνης:
«Η μορφή του Κανάρη ενωρίς έλαβε την θέσιν της εις το παγκόσμιο λεύκωμα της ιστορίας των ηρώων. Όταν εξερράγη η Ελληνική επανάστασις ήτο ασημος πλοίαρχος ενός μικρού ιστιοφόρου… Ήτο εκ χαρακτήρος ήρεμος άνθρωπος. Πολίτης νομιμόφρων, υπόδειγμα συζύγου και πατρός. Δεν επεδίωξε ποτέ την προβολήν, και επροτίμα τον ήσυχον βίον…
Ο θρίαμβος δεν ήλλαξε τον χαρακτήρα του, παρέμεινεν εξ ίσου μετριόφρων και αγνός, όσον όταν ήτο απλούς εμποροπλοίαρχος. Πολλαπλάς προσέφερεν έκτοτε εις το Έθνος υπηρεσίας, πάντοτε με την ίδιαν σεμνότητα και ακεραιότητα. Υπήρξεν εις όλα άμεμπτος, Όταν, μετά την μεταπολίτευσιν, εγένετο έλεγχος των διαχειρισθέντων χρηματικά κονδύλια, δια τον Κανάρην ουδείς εγένετο λόγος. Άλλωστε ουδέν ουδέποτε διεχειρίσθη. Και όταν αι περιστάσεις ήσαν κρίσιμοι προς τον Κανάρην πάντοτε εστρέφοντο τα βλέμματα όλων, ως εις άνθρωπον του οποίου την πρωτοκαθεδρίαν απεδέχοντο όλοι».
Η Γενική Εφημερίς της Ελλάδος (Τεύχος 3/ 8 Ιανουαρίου 1830) δημοσιεύει κοινοποίηση του Κανάρη προς τους Έλληνες με το εξής σχόλιο: «Η εξής κοινοποίησις μας εδόθη από τον Κύριον Κ. Κανάρην. Νομίζομεν δε ότι αποδίδομεν μικρόν τινα φόρον εις την ανδρίαν και αρετήν του ανδρός τούτου, προθυμούμενοι να την καταχωρίσωμεν κατά την αίτησίν του εις την εφημερίδα μας». Στην Κοινοποίηση ο Κανάρη καταγράφει λεπτομερώς τα δώρα τα οποία είχε λάβει με την ακόλουθη σημείωση: « Θέλοντες οι άνδρες ούτοι να τιμήσωσι εμέ τον απλούν πολεμικόν της Ελλάδος πολίτην, όστις δια τίποτε άλλο δεν χαίρω, παρά διότι νομίζω ότι επλήρωσα μικρόν μέρος των προς την Πατρίδα απείρων χρεών μου, ετίμησαν τα υπέρ της απελευθερώσεως της Ελλάδος ευγενή των φρονήματα.
Εγώ δεν έλειψα κατά χρέος να πέμψω προς αυτούς εν καιρώ γράμματα ενδεικνύοντα την βαθείαν μου ευγνωμοσύνη. Αλλά επειδή έμαθον ότι τινές εξ αυτών δεν τα έλαβον και υποπτεύομαι μήπως παρέπεσαν και άλλα δια την τότε ανωμαλίαν, επομένως ενδέχεται να με νομίσουν αχάριστον οι ευγενείς εκείνοι άνδρες, δια τούτο τολμώ να αποδώσω την ευγνωμοσύνην μου και δημοσίως δια των εφημερίδων». Μεταξύ των δώρων που έλαβε ήσαν: Του πλοιάρχου της Αγγλικής κορβέτας «Περσεύς» το σπαθί του, του Γάλλου στρατηγού Ρόσχη ένα ζευγάρι πιστόλια, της κόμισσας Καστελάνη ένα χαρτοφυλάκιο (porte feuille), του βασιλικού οπλοποιού της Γαλλίας ένα τουφέκι επτάστομο, με όλα του τα αναγκαία, της συζύγου του Άγγλου πλοιάρχου Τιλ, καλουμένης Νέϋτιλ, ένα δακτυλίδι από σμάλτο και χρυσά ενώτια (σκουλαρίκια) για τη σύζυγό του, του κόμητα Ντ’ Αρκούρ ένα σπαθί και 10 χιλ. γρόσια «προς αποπληρωμήν του πυρπολικού, το οποίο έκαυσα εις τον Μπαμπάν επί μιας εχθρικής κορβέττας».
Ο Κανάρης δεν θέλησε να λάβει μέρος στις εμφύλιες διαμάχες κατά την διεξαγωγή του Αγώνα. Όπου του έλεγαν πήγαινε με το πυρπολικό του και επιτελούσε το καθήκον του. Μέσα του όμως ήθελε να μπει μια τάξη το Κράτος και όταν ανέλαβε κυβερνήτης ο Καποδίστριας αμέσως ετέθη στην υπηρεσία του. Δεν έλαβε σημαντικές θέσεις, όπως οι Υδραίοι ναυτικοί Κουντουριώτης, Μιαούλης, Σαχτούρης, Τομπάζης, Κριεζής. Το 1829, ως πληρεξούσιος των Ψαρών, συμμετέσχε στην Δ΄ Εθνοσυνέλευση. Στις 15 Οκτωβρίου 1829 ο Καποδίστριας με διαταγή του τον προβίβασε σε Μοίραρχο, γράφων στη σχετική απόφασή του: «Παρατηρούντες ότι ο Κ. (Κύριος) Κωνσταντίνος Κανάρης υπηρετήσας την πατρίδα εξ αρχής του ιερού τούτου αγώνος διέπρεψε. Θεωρούντες δίκαιον και αναγκαίον να ανταμείβωνται τα πατριωτικά κατορθώματα δι α τ ά τ τ ο μ ε ν. Α΄ Ο Κ. Κωνσταντίνος Κανάρης προβιβάζεται εις τον βαθμόν του Μοιράρχου».
Στις 29 Ιουνίου 1830 ο Κυβερνήτης με διαταγή του διορίζει τον Κανάρη Διοικητή και πλοίαρχο της Κορβέτας «Η Νήσος των Πετσών». Εν τω μεταξύ Μανιάτες και Υδραίοι μένεα έπνεαν κατά του Κυβερνήτου, που δεν τους ικανοποιούσε Όταν ο Καποδίστριας πληροφορήθηκε ότι ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης αναχώρησε κρυφά από το Ναύπλιο, με σκοπό να ξεσηκώσει εναντίον της Κυβερνήσεως τους Μανιάτες, διέταξε τον Κανάρη με το πλοίο του να τον καταδιώξει και να τον συλλάβει, πράγμα, το οποίο και έπραξε και τον πήγε στο Ναύπλιο. (Διον. Κόκκινου «Η Ελληνική Επανάστασις», Εκδ. «Μέλισσα», Τόμος 6ος, σσ. 589-592).
Το τραγικότερο συμβάν στη στρατιωτική ζωή του Κανάρη ήταν ο εκ μέρους του συμπολεμιστού του Ανδρέα Μιαούλη εμπρησμός και η καταστροφή του Εθνικού Στόλου, που ναυλοχούσε στον Πόρο. Διαβλέπων δυσάρεστες εξελίξεις από τις εχθρικές κινήσεις του Μιαούλη και των άλλων Υδραίων επαναστατών ο Καποδίστριας διέταξε τον Κανάρη με την κορβέτα «Σπέτσες» να πάει στον Πόρο και να αποτρέψει δυσάρεστες εξελίξεις. Όταν μετέβη στο πλοίο του Μιαούλη για να συζητήσουν αυτός τον έθεσε σε περιορισμό. Μετά μετάνιωσε και τον άφησε ελεύθερο, αλλά δεν μεταπείσθηκε. Και όταν θεώρησε ότι κινδύνευε από ρωσικά πλοία να αποκλεισθεί κατέστρεψε τον στόλο. Ήταν η 1η Αυγούστου του 1831. Σοκ στο Πανελλήνιο. Ο Α. Ραγκαβής το χαρακτήρισε «μεγαλουργό κακούργημα» (Κων. Παπαρρηγόπουλου Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Στ΄ σσ. 214-215). Ο Κανάρης ανήγγειλε στο Ναύπλιο με το ακόλουθο μήνυμα: «Ο Μιαούλης παρέδωσε εις τας φλόγας την φρεγάταν Ελλάδα και την κορβέτταν Ύδραν. Αιωνία κατάρα εις τον εργάτην της θηριώδους αυτής πράξεως». Ο Καποδίστριας με ανακοίνωση του εξέφρασε τον αποτροπιασμό του. (Διον Κοκκίνου «Η Ελληνική Επανάστασις», Τόμος 6ος, σελ. 650).
Με την έλευση του Όθωνος ο Κανάρης θεωρήθηκε φίλος των Καποδίστρια και Κολοκοτρώνη και έπεσε σε δυσμένεια, έστω και αν δεν έδωσε ποτέ αφορμή για κομματική ένταξη. Απόδειξη, ο αφοσιωμένος στο βασιλιά ναύαρχος Μιαούλης προήγαγε σε αντιναύαρχο μόνο τον Κριεζή και όχι τον Κανάρη, αν και μαζί του από το 1834 έπαιρνε ταυτόχρονα τον ίδιο βαθμό και πάντα ταυτοχρόνως προβιβαζόταν. Ήταν μια ευθεία προσβολή προς τον Κανάρη, ο οποίος αποσύρθηκε στον ιδιωτικό βίο, προκαλέσας την γενική συμπάθεια. (Σπ. Μαρκεζίνη «Πολιτική Ιστορία της Νεώτερης Ελλάδας», Τόμος Α΄ σελ. 246).
Η επιστολή του φιλέλληνος γαλλοελβετού τραπεζίτη J. G. Eynard προς τον Όθωνα, το 1832, επιβεβαιώνει του λόγου το ασφαλές. Αφού τον ενημερώνει ότι το Κόμμα του Μιαούλη έκαψε τον στόλο και κτύπησε τα ρωσικά πλοία του σημειώνει: «Το να χρησιμοποιήσει κανείς σήμερα τον Μιαούλη, αφήνων αχρησιμοποίητο τον γενναίο Κανάρη θα ήταν κακή πολιτική. Αναφέρω αυτό το παράδειγμα στην Μεγαλειότητά σας, διότι ο Κανάρης καθαιρέθηκε υπό της παρούσης κυβέρνησης, ενώ, κατά την γνώμη όλων, ο Κανάρης αποτελεί τιμή της πατρίδος του δια την γενναιότητά του και το ήθος του» (Αυτ. σελ. 374).-
Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου
